Munarmedia.kz 10.07.2025 /Астана/-9 тамызда Вашингтонда АҚШ-тың тікелей араласуымен Армения мен Әзербайжан арасында тарихи мәнге ие декларацияға қол қойылды. Құжатта екі елдің бейбіт қарым-қатынасы ресми бекітіліп қана қоймай, даулы аймақ арқылы жаңа көлік дәлізін ашу көзделген.
Бұл жоба халықаралық БАҚ-та «Трамптың халықаралық бейбітшілік пен өркендеу маршруты» деп аталды. Алайда келісім жарияланған сәттен бастап оған қарсы ең қатаң реакция Тегераннан келді.
Иранның ұстанымы: «Америкалық коридорға» жол жоқ
Иран Жоғарғы көшбасшысының кеңесшісі Али Акбар Велаяти мәлімдемесінде:
«АҚШ-тың Оңтүстік Кавказда коридор құруына ешқашан жол бермейміз. Бұл біздің ұлттық қауіпсіздігіміз бен аймақтық тұрақтылыққа тікелей қауіп», – деді.
Велаятидің сөзінше, Иран бұл жобаны барлық мүмкін жолдармен тоқтатуға дайын. Оның басты себебі – АҚШ пен НАТО-ның аймаққа кірігіп, Иран мен Ресей арасындағы стратегиялық ынтымақтастықты әлсіретуге бағытталған әрекеттері.
Мәскеумен ортақ көзқарас, бірақ тәуелсіз қадам
Иран мен Ресейдің көзқарасы бір — Зангезур дәлізі Батыстың бақылауына өтпеуі тиіс. Дегенмен, Тегеран бұл позицияны Мәскеудің қолдауына тәуелді етпей, жеке ұлттық мүдде ретінде қарастырады.
Велаяти атап өткендей, егер Әзербайжан мен Нахичевань арасындағы байланыс қажет болса, ол Иран аумағы арқылы жүзеге асырыла алады. Бұл – даулы маршрутты айналып өтудің және АҚШ-тың аймаққа кіруіне тосқауыл қоюдың бірден-бір баламасы.
Декларацияның мәні және «99 жылдық» фактор
Трамптың арағайындығымен қол қойылған декларациядағы ең даулы тармақ – Арменияның оңтүстігіндегі, Иран шекарасына жақын аумақ арқылы Әзербайжанның негізгі бөлігі мен Нахичеваньды байланыстыратын дәліз құру.
АҚШ бұл жобаны жүзеге асыруға 99 жылдық эксклюзивті құқық алады. Мұндай ұзақ мерзім Вашингтонның аймақтағы экономикалық қана емес, әскери-саяси ықпалын күшейтуі ықтимал.
Аймақтағы ықтимал салдарлар
-
Иран үшін – шекара маңындағы бақылау әлсіреп, батыстық әскери-инфрақұрылым қаупі артады.
-
Ресей үшін – Кавказдағы стратегиялық ықпал аймағының қысқару қаупі бар.
-
Әзербайжан үшін – Нахичеваньмен тікелей байланыс орнату экономикалық және әскери логистика тұрғысынан тиімді.
-
Армения үшін – экономикалық жобалар арқылы Батысқа интеграциялану мүмкіндігі артады, бірақ Иранмен қарым-қатынас шиеленісуі ықтимал.
«Трамп маршруты» жобасы қағаз жүзінде бейбітшілік пен экономикалық дамуды көздегенімен, іс жүзінде Оңтүстік Кавказдағы геосаяси бәсекені жаңа деңгейге шығарады. Иранның ашық қарсылығы бұл дәліздің жүзеге асу жолын қиындататыны сөзсіз.
Келесі кезең – Мәскеудің нақты реакциясы мен Армения ішіндегі саяси пікірталастар. Себебі жобаның тағдыры тек қол қойылған декларациямен емес, оны жүзеге асыруға қаншалықты аймақтық келісім болатынымен анықталмақ.