Munarmedia.kz / 09.10.2025 / Астана Түркістан облысының Шардара ауданындағы Қонар ата мешітінің азаншысы Жүніс Сартаевтың дауы қоғамда үлкен резонанс тудырды. Оның айтуынша, мешіттің бас имамы азаншылар мен мешіт қызметкерлерін коммуналдық шығындарды жабу үшін жамағаттан ақша жинауға мәжбүрлеп келген. Бұдан бөлек, жиналған садақаның белгілі бір бөлігі мүфтиятқа жіберіледі дейді азаншы.
Бұл мәлімдеме — қоғамда бұрыннан келе жатқан, бірақ ашық айтылмай жүрген көп сұрақтың бір ұшы ғана.
Мешіт табысы мен «отыз пайыз» ережесі
Сартаевтың айтуынша, мешіттің табысының 30 пайызы мүфтиятқа жіберілуі тиіс деген бейресми бұйрық бар. Бұл талап ешбір заңда көрсетілмесе де, көптеген имамдар мен мешіт қызметкерлері оны үнсіз орындауға мәжбүр. Өйткені бұйрық иерархия арқылы «жоғарыдан» түседі.
Бұл жағдай 2024 жылы да мешіт қызметкерлері арасында үлкен дау тудырған. Алайда, мәселе терең қаралмай, жабулы қазан күйінде қалған.
Мешіт – рухани мекен бе, коммерциялық ұйым ба?
Мешіттер қоғамдық сенімге сүйенетін мекеме. Олар мемлекеттен тікелей қаржыландырылмайтын, бірақ жамағаттың қолдауына сүйенетін рухани орталықтар. Алайда мешіттің жарығы, суы, жылытуы, тазалығы – бәрі қаражатты қажет етеді.
Егер бұл шығындар тек жамағаттың қалтасынан жабылатын болса, садақа мәжбүрлікке айналады. Мұндай жүйе мешіт пен жамағаттың арасында сенімсіздік тудырады, ал дін қызметкерлері рухани көшбасшы емес, қаржы жинаушы кейпіне енеді.
Реформа неге қажет?
Қазақстанда дін саласы ұзақ жылдар бойы орталықтандырылған жүйе арқылы реттеліп келеді. Бас мүфтият – негізгі басқарушы орган, ал мешіттер – оның құрылымдық бөлімшелері. Мұндай жүйе кейбір жағынан тиімді болғанымен, дербестік пен ашықтықтың жоқтығы жүйелік мәселелерге алып келуі мүмкін.
Қазіргі таңда дін саласындағы негізгі проблемалар:
-
Қаржылық ашықтықтың болмауы;
-
Жергілікті мешіттердің өзін-өзі қаржыландыруға мәжбүр болуы;
-
Рухани қызметтің орнына, материалдық мүдденің басым түсуі;
-
Мүфтият пен мешіт қызметкерлері арасындағы коммуникация тапшылығы.
Мешіттердің және діни қызметкерлердің қызметін заң жүзінде жүйелеу қажет. Ол үшін:
-
Қаржылық ашықтық жүйесін енгізу – әрбір мешіт жылдық қаржылық есебін жариялап отыруы тиіс;
-
Жергілікті жамағат пен мешіт арасындағы кеңес құру – қаражаттың қалай жиналатыны және қайда жұмсалатыны туралы шешімдер ортақ қабылдануы керек;
-
Мемлекет тарапынан коммуналдық шығындарға нақты көмек беру – мешіттердің ең аз дегенде базалық шығындары мемлекеттік немесе жергілікті бюджет арқылы жабылуы мүмкін;
-
Дін қызметкерлерінің әлеуметтік мәртебесін заңмен бекіту – бұл олардың еңбегін қорғап, қаржылық қысымнан арылтады;
-
Мүфтияттың ролін реформалау – орталық орган бақылаушы емес, бағыттаушы, үйлестіруші рөл атқаруы тиіс.
Мемлекет пен дін: ара-қатынас қай деңгейде?
Қазақстан – зайырлы мемлекет. Бұл діннің мемлекеттен бөлек екенін білдіреді. Алайда бұл бөлектік немқұрайлылықты білдірмейді. Мемлекет дін саласында ашықтық, әділдік және заңдылықтың сақталуын қамтамасыз етуі керек.
Қазіргі таңда дін тек жеке адамның сенімі емес, қоғамдық тұрақтылық пен ұлттық бірегейліктің маңызды бөлігіне айналып отыр. Сондықтан дін саласындағы реформа — ұлттық қауіпсіздік пен қоғамдық келісім үшін де маңызды.
Жүніс Сартаевтың ашық мәлімдемесі — жүйелік мәселенің сыртқа шыққан көрінісі. Егер бұл үн еленбей қалса, дін саласындағы сенім дағдарысы тереңдеуі мүмкін.
Дін – халықтың жүрегіндегі қасиетті ұғым. Оны тек рухани тазалықпен, әділеттілікпен және адалдықпен басқару қажет. Садақаны мәжбүрлікке емес, жүректен шыққан ниетке айналдыру — бүгінгі күннің басты міндеті.