Молдова 2024 жылды алда болатын апаттың белгісімен аяқтап отыр. Бұл сезімді молдовалық биліктің өзі қалыптастырды: олар қыстың келгенін және Ресейден Приднестровье аймағына газ жеткізу тоқтап қалуы мүмкін екенін кенеттен түсінді. Осыған байланысты үкімет 16 желтоқсаннан бастап 60 күнге энергетика саласында төтенше жағдай режимін енгізу туралы шешім қабылдады.
Молдовадағы қазіргі энергетикалық дағдарыстың екі қыры бар. Біріншіден, дәстүрлі газ жеткізу маршруты – көршілес Украина аумағы арқылы – 2025 жылдың 1 қаңтарынан бастап тоқтатылады, себебі украиналық «Нафтогаз» бен ресейлік «Газпром» арасындағы келісім-шарттың мерзімі аяқталады. Киев бұл келісімді ұзартпайтынын бұрыннан мәлімдеген, алайда Молдова билігі бұған енді ғана назар аударып отыр.
Молдова бір жыл бұрын Ресейден газ сатып алмайтынын (қазір газды еуропалық биржалардан алады) жариялағанымен, Приднестровьеге газ жеткізуді сақтау Кишинев үшін маңызды. «Газпром» Приднестровье аймағына газды тегін жеткізеді, ал бұл газдан мойындалмаған республика аумағындағы Молдовалық ЖЭО бүкіл Молдоваға арзан электр энергиясын өндіреді. 1 қаңтардан бастап газ жеткізу тоқтатылса, станция бұрынғыдай энергия өндірмейді, ал Молдоваға энергияны Румыниядан қымбат бағамен сатып алуға тура келеді.
Сонымен қатар, Приднестровье тұрғындары газсыз және жылусыз қалатыны түсініксіз. Олар ондаған жылдар бойы Ресейден тегін келетін газдың арқасында төмен тарифтерге үйренген. Бұл аймақтың «Газпромға» қарызы 10 миллиард доллардан асып кетті.
Премьер-министр Дорин Речан Молдованы «ауыр қыс» күтіп тұрғанын және Приднестровье аймағының шамамен 350 мың тұрғыны жылу мен электр энергиясыз қалу қаупінде екенін айтты. Бұл жағдай гуманитарлық апатқа әкелуі мүмкін.
Қазіргі дағдарыстың екінші қыры – газ тарифтерінің көтерілуі.
Газ бағасының өсуі еуропалық биржалардағы сатып алу бағасының қымбаттауына байланысты, ал Молдова бұл қымбаттауға дейін отынды сатып ала алмады. Осы мәселенің себептері парламентте талқыланғанымен, нақты нәтиже болған жоқ. Министрлер бір-біріне кінә артып, нақты жауапкершілік ешкімге жүктелмеді. Соңында энергетика министрі мен Energocom мемлекеттік компаниясының басшысы қызметінен босатылды.
Газ тарифінің көтерілуі халықтың қатты наразылығын тудырды. Қазір бұл негізінен әлеуметтік желілерде байқалады. Бірақ коммуналдық қызметтерге келген шоттардан кейін бұл наразылық үдей түсуі мүмкін.
2025 жылы Молдовада парламенттік сайлау өтеді.
Парламенттік республика болып табылатын Молдова үшін сайлаудың нәтижесі елдегі биліктің конфигурациясын айқындайды. Қазіргі уақытта парламентте көпшілік дауысты президент Майя Санду құрған «Әрекет және ынтымақтастық» партиясы иеленіп отыр. Бірақ соңғы сауалнамалар бұл партия болашақ парламентте монобольшинство сақтай алмайтынын көрсетті – оппозициялық партиялардың ықпалы артады.
Майя Санду және оның партиясы халыққа үлкен үміт артқан реформаларды уәде еткенмен, оларды іс жүзінде жүзеге асыра алмады. Әділет жүйесіндегі реформалар мен жемқорлыққа қарсы күрес тоқырап қалды. Елде өмір сүру қымбаттап, халықтың көшіп кету көрсеткіші өсуде.
Оппозицияның әлсіздігі билікті сақтап тұр.
Бірақ бұл жағдай өзгеруі мүмкін. Жақында өткен президенттік сайлау оппозицияның кенеттен күшейіп кетуі мүмкін екенін көрсетті. Бұл Молдова билігінің өз қателіктерін жедел түзетуі қажеттігін білдіреді.
Биліктің әрекеттері мен әрекетсіздігі елдің энергетикалық және экономикалық дағдарысын тереңдетіп, халықтың үмітін ақтамады. Осылай жалғаса берсе, қоғамның наразылығы тек арта түседі.