КСРО-ның соңғы президенті М. Горбачев 1999 жылы Түркияның Америка университетінде семинар өткізіп сөйлеген сөзінде былай деген екен:
«Менің мақсатым -
коммунизмді жою, адам төзгісіз диктатураны жеңу болды. Мен мұны ерте түсіндім. Сол себепті ол мені елдегі жоғары және жоғары
лауазымдарды иеленуге жанталастым.
Батыс елдерімен жеке
танысқанда мақсатымнан шегінуге болмайтынымды түсіндім. Ал оған жету үшін КОКП
мен КСРО-ның бүкіл басшылығын, сондай-ақ барлық социалистік елдердің басшылығын
ауыстыруға тура келді.
Сол кездегі идеалым
социал-демократиялық елдердің жолымен жүруді таңдадым. «Жоспарлы экономика»
социалистік лагерь халықтарының әлеуетін толық іске асыруға мүмкіндік бермеді.
Тек нарықтық экономикаға көшу ғана еліміздің
қарқынды дамуына мүмкіндік бере алар
еді. Осы мақсаттарды жүзеге асыруда А.Х. Яковлев пен Е.Г. Шеварднадзе сынды серіктестер
таптым. Бұл істе олардың атқарған еңбектері өлшеусіз деп білемін.
Коммунизмсіз әлем керемет болады. 2000 жылдан кейін
бейбітшілік пен ортақ гүлдену дәуірі болады. Бірақ әлемде біздің бейбітшілік
пен жасампаздыққа қарай қозғалысымызды бәсеңдететін күш әлі де бар.
Қытайды айтамын. Маған Қытайда
коммунизмді құлатардай күші бар студенттердің ұлы шерулері кезінде болдым. Мен
сол үлкен алаңда демонстранттармен сөйлесіп, оларға жанашырлық пен қолдау
білдіріп, өз елінде қайта құрудың басталуы үшін күресті жалғастыру керек деп
сендіргім келді. Қытай басшылығы студенттер қозғалысын қолдамай, демонстрацияны
аяусыз басып, үлкен қателік жіберді.
Егер Қытайда коммунизм жойылса, әлем үшін келісім мен
әділеттілік жолымен жүру оңайырақ болар еді.
Мен КСРО-ны сол кездегі
шекарасымен, демократиялық бағыттаға
жаңа атауы бар мемлекет ретінде қайта құрғым келді. Демократиялық мемлекеттің
қандай екенін білмейтін Ельцин келіп бәрін құртты.
Саяси хаосқа әкеліп соқтырған
КСРО-ны жойып жіберіп, КСРО-ға қарасты барлық елдерді таратып, қателік жіберді.
Ресей Украина, Қазақстан, Кавказ республикаларынсыз ұлы
держава бола алмайды.
Бірақ олар қазір өз жолымен кетті. Олардың механикалық
бірігуінің мағынасы жоқ, өйткені бұл конституциялық хаосқа әкеледі. Тәуелсіз
мемлекеттер ортақ саяси идея, нарықтық экономика, демократия, барлық
халықтардың тең құқығы негізінде ғана біріге алады.
Ельцин КСРО-ны талқандағанда
мен Кремльден кетіп қалдым, кейбір журналистер жылағыңыз келе ме? Деп сұрады. Бірақ мен жылағам жоқ керісінше, Еуропада
коммунизмді аяқтадым.
Бірақ оны Азияда да жою
керек, өйткені бұл адамзаттың жалпыға ортақ бейбітшілік пен келісім идеалдарына
жету жолындағы басты кедергі болып табылады. КСРО-ның ыдырауы АҚШ-қа
ешқандай пайда әкелмейді.
Әлемде өзімен теңдес
серіктесі жоқ. Оған тең түсер демократиялық ЕЕРО бола алар еді. (бұрынғы «КСРО»
аббревиатурасы сақталуы үшін оны Еркін Егеменді Республикалар Одағы - КСРО деп
түсінуге болады). Бірақ мен мұны істей алмадым.
Тең құқылы серіктес болмаған
жағдайда Құрама Штаттар басқалардың (және әсіресе шағын мемлекеттердің)
мүдделерімен санаспайды және жалғыз әлемдік
көшбасшы рөлін өзіне иемденген Америка Құрама Штаттары бүкіл әлемге қауіп
әкеледі.
Халықтардың нағыз
бостандыққа апаратын жолы қиын да ұзақ, бірақ оның табысты болары сөзсіз. Тек
осы мақсат үшін бүкіл әлем коммунизмнен азат болуы керек».
Газета USVIT («Заря») 1999 г., № 24, Словакия
P.S. Путиннің де арманы Одақтас республикалар құру. Бұл мақсатта Белоруссиямен жақындасып, ортақ валюта енгізу мәселелерін талқылауда. Ал Қазақстанмен ынтымақтастық орната отырып, санкцияларды айналып өту жолы болғандықтан болашақта Одақтас Республикалар қатарына қосып алуды армандап жүргені шындық. Алайда, Қазақстанның өз жолы бар. Ешқандай да одақтас елдерге ерсми қосылмай-ақ жеке өмір сүруге шамас бар екенін дәлелдеп келеді.