Моңғолиядағы адам мен мумияланған жылқы көмілген қабірден табылған шынайы қаңқалы ер-тоқымның ең алғашқы дәлелдері зерттеушілерді таңғалдырды. Ерте орта ғасыр кезеңіндегі ат әбзелдеріндегі жаңалықтар қоғамдардың қалыптасуында, әсіресе кең байтақ Моңғолия мен Еуразия далаларында маңызды рөл атқарды.
Ер-тоқым мен үзеңгілердің пайда болуы шабандоздықты түбегейлі өзгертті — жауынгерлерге тұрақтылық пен бақылауды күшейтіп берді. Алайда, бұл өнертабыстардың нақты шығу тегі органикалық және тез ыдырайтын материалдардан жасалғандықтан, ұзақ уақыт бойы құпия болып келген еді, деп жазады Cambridge.org.
Археологтар ең алғашқы қатты ер-тоқымдардың дәлелдерін табу үшін жан-жақты зерттеулер жүргізді, ал Моңғолиядағы жаңалықтар атпен жүру тарихына қатысты таңғажайып мәліметтер берді.
Зерттеушілер «Урд Улаан Унээт» деп аталатын, «Шабандоздар үңгірі» ретінде танымал Ховд аймағындағы қабірден темір үзеңгілері бар әшекейленген ағаш ер-тоқымды тапты.
Бұл ерекше олжа шамамен 420 ж.э.д. жатады және нағыз қаңқалы ер-тоқымның ең алғашқы белгілі дәлелі ретінде қарастырылады. Радиокөміртекті талдау оны 267–535 ж.э.д. аралығына жатқызады, бұл олжаның атпен жүру тарихындағы ерекше орнын айқындайды.
Ер-тоқым адамның сүйектері мен мумияланған жылқының жанында табылған. Бұл сол дәуірде қазіргі заманғы жетістіктердің деңгейін көрсетеді. Зерттеу авторлары: «Қазіргі ат спортында кеңінен қолданылса да, ер-тоқымдар мен үзеңгілер шабандоздықтың алғашқы ғасырларында пайдаланылмаған» деп атап өтті.
Сондай-ақ, олар: «Бұл құрылғылардың ойлап табылуы атты соғыс тәсілін түбегейлі өзгертті және бүкіл Еуразияда ауқымды әлеуметтік өзгерістерге әкелді, алайда бұл технологияның шығу тегі әлі де толық зерттелмеген» деді.
Бұл жаңалық атты шабандоздық эволюциясының жаңа кезеңін ашады және моңғол топтары ерте кезеңде қазіргі заманғы ат технологияларын меңгергенін көрсетеді. Ер-тоқымдар ойлап табылғанға дейін шабандоздар жылқының жалынан ұстап, жалаңаш мініп жүрген.
Кейінірек жұмсақ төсеніштер мен қарапайым жүгендер пайда болды, ақыр соңында біртұтас қаңқасы бар ер-тоқымдар жасалып, атты соғыс тәсілін төңкеріп жіберді. Зерттеушілер: «Біздің зерттеу Моңғол даласы ер-тоқым мен үзеңгінің ерте дамуында және таралуында маңызды рөл атқарғанын көрсетеді… Моңғол далалық мәдениеттері ат өнеріндегі негізгі жаңалықтармен тығыз байланысты болған, бұл ортағасырлық соғыстарға үлкен әсер етті», — деп жазады Live Science.
Бұл жаңалықтың маңызы атты тарих шеңберінен асып түседі. Ішкі Азиядағы қағанаттар мен басқа да державалардың өрлеуі әскери үстемдікке байланысты болды, ал үзеңгілері бар қатты ер-тоқымдарды қолдану бұл табыстарға үлкен үлес қосты. Зерттеу авторы Уильям Тейлор: «Қатты жақтауды жасау, оған үзеңгіні іліп қою — адамдарға ат үстінде мүлде жаңа әрекеттерді жасауға мүмкіндік берген бетбұрыс болды… Моңғол даласында ерте кезден-ақ еркектер де, әйелдер де атпен жиі жүрген деген барлық негіз бар», — дейді Live Science.
Бұл технологиялық жетістік шабандоздарға тамаша тепе-теңдік сақтауға мүмкіндік беріп, шайқаста қаруды тиімді қолдануына жол ашты. Ер-тоқымның жақсы сақталғаны сол кездегі атпен жүру тәжірибесі жайлы сирек кездесетін мәлімет береді. Зерттеу Моңғол даласының ер-тоқым мен үзеңгінің дамуы мен таралуындағы басты рөлін айқын көрсетеді.