Қатерлі ісік – әлемдегі өлім-жітімнің басты себептерінің бірі. Орталық Азия елдерінде онкологиялық аурулар қандай деңгейде?
Рак – бұл жеке генетикалық факторлар мен сыртқы орта әсерлерінің өзара әрекеттесуінен туындайтын ауру, ол жасушалардың мутацияға ұшырап, қатерлі ісікке айналуына әкеледі. Әлем халқының қартаюына байланысты қатерлі ісікке шалдығу жағдайлары көбейіп, өлім-жітім көрсеткіші жыл сайын артып келеді.
Орталық Азия елдеріндегі онкологиялық аурулар денсаулық сақтау саласы үшін маңызды мәселе болып отыр. Әрбір елдегі жағдайды жеке қарастырайық.
Өзбекстан
Өзбекстанда жыл сайын 20 000-нан астам жаңа қатерлі ісік жағдайы тіркеледі, ал онкологиялық науқастардың жалпы саны 100 000-нан асады. Бұл көрсеткіштер денсаулық сақтау жүйесіне айтарлықтай жүктеме түсіріп отыр.
Елде ең көп таралған онкологиялық аурулар:
сүт безі қатерлі ісігі,
өкпе қатерлі ісігі,
асқазан қатерлі ісігі.
Соңғы жылдары қатерлі ісікке шалдығу жағдайларының көбеюі байқалуда, бұл диагностика деңгейінің жақсаруы және халықтың медициналық тексерулерден өтуге деген қызығушылығының артуымен байланысты.
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы (ДДҰ) мен Халықаралық онкологияны зерттеу агенттігінің (МАИР) деректеріне сәйкес, 2022 жылы Өзбекстанда 35 900 жаңа қатерлі ісік жағдайы тіркелді.
Қырғызстан
Қырғызстандағы жағдай да алаңдатарлық. Жыл сайын елде шамамен 5 500 жаңа онкологиялық ауру анықталады.
Қырғызстан Орталық Азия елдері арасында онкологиялық аурулардан өлім-жітім бойынша бірінші орында тұр. Бұл ерте диагностика мен емдеу шараларын күшейту қажеттігін көрсетеді.
Қырғыз Республикасының Денсаулық сақтау министрлігінің мәліметінше, онкологиялық аурулар деңгейі соңғы жылдары тұрақты болып қалған.
2017 жылғы статистика:
Онкологиялық аурулардың жалпы деңгейі – 100 000 адамға шаққанда 89,1.
2016 жылы – 89,7, ал 2015 жылы – 91,7 болған.
Ауру түрлері бойынша:
Сүт безі қатерлі ісігі – 2017 жылы 100 000 адамға шаққанда 19,2 (2016 жылы да осы деңгейде болған).
Жатыр мойны қатерлі ісігі – 2017 жылы 15,6 (2016 жылы – 14,7).
Аймақтық ерекшеліктер (2017 жылғы көрсеткіштер):
Ыстықкөл облысы – 100 000 адамға шаққанда 26,4
Нарын облысы – 24,8
Талас облысы – 24,5
Тәжікстан
Тәжікстанда онкологиялық аурулардың көбеюі байқалады. 2019 жылы қатерлі ісікке шалдыққан адамдардың жалпы саны 17 245-ке жеткен, бұл 2009 жылмен салыстырғанда 2,5 есе көп.
ДДҰ мен МАИР мәліметтері бойынша, 2022 жылы Тәжікстанда 6 467 жаңа онкологиялық ауру тіркелген.
"Тәжікстан Республикасында тамақтану және дене белсенділігі стратегиясы (2015–2024 жж.)" құжатында онкологиялық аурулардың көбеюі жалпы жұқпалы емес аурулардың өсуімен байланысты екені айтылған.
Қазақстан
Қазақстанда онкологиялық аурулардың деңгейі жоғары. 2022 жылы 36 225 жаңа жағдай тіркелді. Мемлекет онкологиялық ауруларды ерте анықтау мен емдеудің заманауи әдістерін енгізу арқылы бұл мәселемен күрес жүргізіп келеді.
Өңірлік ерекшеліктер: қатерлі ісікке шалдығу жағдайлары ең көп тіркелген аймақтар – елдің солтүстігі мен шығысы.
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің мәліметтері бойынша:
Жыл сайын 40 000 жаңа онкологиялық ауру тіркеледі.
Қатерлі ісіктен болатын өлім-жітім жылына 12 000-нан асады.
Ең көп таралған онкологиялық аурулар:
Сүт безі қатерлі ісігі – жылына 5 652 жағдай
Тік және тоқ ішек қатерлі ісігі – 4 029 жағдай
Өкпе қатерлі ісігі – 3 833 жағдай
Асқазан қатерлі ісігі – 2 907 жағдай
Жатыр мойны қатерлі ісігі – 1 921 жағдай
2024 жылдың соңында Қазақстанда 230 000-нан астам онкологиялық науқас диспансерлік есепте тұрған, бұл 2023 жылмен салыстырғанда 5,9%-ға көп.
2024 жылы скринингтік бағдарламалардың арқасында қатерлі ісіктердің 31,4%-ы 0-I сатысында анықталды, бұл емдеудің тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді.
Қазақстанда қатерлі ісікке диагностика жасау және емдеу Тегін медициналық көмектің кепілдендірілген көлемі (ТМККК) шеңберінде тегін жүргізіледі. Мемлекет емдеу, дәрі-дәрмекпен қамтамасыз ету және диагностикалық қызметтердің барлық шығындарын өз мойнына алады. Міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру (МӘМС) жүйесіне тіркелмеген азаматтар да бұл қызметтерді тегін ала алады.
Министрлік халықты онкоскринингтен тегін өтуге және күмәнді белгілер байқалған жағдайда дереу медициналық мекемелерге жүгінуге шақырады.
Жалпы талдау
Орталық Азия елдеріндегі онкологиялық аурулардың деңгейі әртүрлі, бірақ барлық жерде олардың көбею үрдісі байқалады. Бұған бірнеше фактор әсер етеді:
халықтың қартаюы,
өмір салтының өзгеруі,
онкологиялық аурулардың алдын алу шаралары туралы жеткіліксіз ақпараттандырылу.
Бұл жағдай Орталық Азия елдерінде онкологиялық аурулардың алдын алу, ерте диагностика жасау және емдеуді күшейту қажеттігін көрсетеді.
Қатерлі ісікпен күрес – аймақтың денсаулық сақтау саласы үшін басым бағыт болуы тиіс. Алдын алу шараларын күшейту, ерте диагностика жүргізу және емдеудің тиімділігін арттыру арқылы халық денсаулығын жақсартуға және онкологиялық аурулардың таралуын азайтуға болады