Төменде мәтін негізінде кеңейтілген, Kazinform стиліне жақын, публицистикалық реңкі бар, толық мақаланың дайын нұсқасы берілді.
Munarmedia.kz 22.11.2025 / Астана Қазақстанда тіркелмеген мобильді құрылғыларды бұғаттау процесі жаппай жүргізіле бастады. Бұл — 25 мамырдан бастап күшіне енген IMEI-кодтарды міндетті тіркеу туралы жаңа талаптардың нәтижесі. Министрлік бұл реформаның алдын ала жоспарланғанын және бірнеше рет қоғамдық талқылаудан өткенін атап өтеді.
Цифрлық даму министрлігінің мәліметінше, IMEI-кодтарды нақты есепке алу – халықаралық тәжірибеде қалыптасқан жүйе. Мұндай жүйе смартфон нарығындағы тәртіпті жақсартып, «көлеңкелі» импорт көлемін азайтуға мүмкіндік береді.
IMEI-верификацияның негізгі мақсаты:
-
смартфондардың шығу тегін қадағалау;
-
ұрланған немесе заңсыз әкелінген құрылғыларды анықтау;
-
байланыс операторларының дерекқорын біріздендіру;
-
кедендік бақылауды күшейту;
-
контрабандалық арналардың жолын кесу.
Сарапшылардың айтуынша, бұл реформа тек қауіпсіздік шарасы ғана емес, сонымен бірге экономикалық тәртіп орнатуға бағытталған қадам.
Министрліктің дерегіне сүйенсек, 2024 жылы Қазақстанда шамамен 5 миллион смартфон сатылған. Соның 75 пайызы елге заңсыз жолмен енгізілген. Бұл көрсеткіш нарықтағы проблема көлемін айқын көрсетеді.
Көлеңкелі импорт бюджетке түсетін миллиардтаған салықтан елді айырды, сонымен қатар нарықтағы әділ бәсекелестікті бұзды. Ресми дилерлер жоғары салық төлеп, сертификаттау мен кепілдік қызметін қамтамасыз етсе, заңсыз әкелінген смартфондар арзан әрі бақылаусыз сатылып келген.
IMEI-тіркеуді міндетті ету нәтижесінде:
-
жаңа құрылғылардың заңды түрде кедендік рәсімдеуден өтуі қадағаланады;
-
контрабандалық телефондардың жолы қиындайды;
-
сатушылар мен импорттаушылардың жауапкершілігі артады;
-
мемлекет бюджетіне қосымша кіріс түседі.
25 мамырдан кейін байланыс операторлары IMEI-коды дерекқорда жоқ, елге заңсыз жолмен әкелінген немесе иесі ауысқаннан кейін қайта тіркелмеген смартфондарды кезең-кезеңімен бұғаттай бастады.
Бұғаттау бірнеше санаттағы құрылғыларға қатысты болуы мүмкін:
-
елге декларациясыз әкелінген смартфондар;
-
«серый рынок» арқылы келген модельдер;
-
нөмірі басқа құрылғымен сәйкессіздік тудырған телефондар;
-
тіркеуден өтпеген екінші қол смартфондар.
Министрлік азаматтарға eGov Mobile арқылы өз құрылғыларының IMEI-күйін тексеруді және қажет болған жағдайда оны тез арада тіркеуді ұсынады.
Экономистер IMEI-верификация елдегі смартфон нарығын «тазартуға» және көлеңкелі экономиканы қысқартуға ықпал етеді деп есептейді.
Қаржы сарапшыларының пікірінше:
-
заңсыз айналымда жүрген миллиардтаған теңге енді мемлекеттік бюджетке түседі;
-
смартфон нарығында сапа және кепілдік стандарттары нығаяды;
-
байланыс қауіпсіздігі артады;
-
ұрлық пен алаяқтық деңгейі төмендеуі мүмкін.
Ал IT-мамандардың айтуынша, бұл жүйе дерекқорлар арасындағы үйлесімділікті арттырып, мобильді құрылғылардың заңды тіркелуін автоматтандыруға мүмкіндік береді.
Қазақстанда мобильді құрылғылар нарығы жыл санап өсіп келеді. Бірақ көлеңкелі импорттың көлемі де осымен бірге ұлғайып, заңды бизнес пен бюджетке салмақ түсіріп отырғаны белгілі. IMEI-верификация — осы көпжылдық проблеманы жүйелі түрде шешуге бағытталған қадам.
Реформаның алғашқы нәтижесі-ақ — жаппай бұғатталған тіркелмеген смартфондар — оның қаншалықты өзекті және шұғыл қажет болғанын көрсетті.