Астаналық Қазыбек Нөгербек жақында Үндістанның Гандинагар қаласында өткен 20 жасқа дейінгі шахматшылар арасындағы әлем чемпионатында алтын жүлдені жеңіп алды. Он бір күнге жалғасқан байрақты бәсекеде әлемнің 44 елінен келген 226 шахматшының арасынан суырылып шыққан Қазыбек Қазақстан үшін тарихи нәтижені тіркеді. Олай дейтініміз, бұған дейін Қазақстан шахматшыларынан бұл жетістікке үш шахматшы ғана жеткен. 1998 жылы Дәрмен Сәдуақасов өз есімін тарихта қалдырса, қыздар арасынан Динара Сәдуақасова (2016 ж) мен Жансая Әбдімәлік (2017 ж) оның жетістігін қайталады. Араға 7 жыл салып, бұл категориядағы бас жүлде тағы да Қазақстан қоржынына келіп түсті. Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Қазыбекті бұл тарихи жетістігімен құттықтап, арнайы жеделхат жолдады. Осы орайда Үндістаннан елге оралып, келесі жарысына дайындалып жүрген Қазыбекке хабарласып, аз-кем әңгімелескен едік.
– Әлеуметтік желідегі бір парақшада «Шахмат ойнауыма әкемнен жеңілуім себеп болды» деп айтқаныңызды оқып қалдым...
– Иә. Мен бірінші рет шахмат ойнаған кезде әкемнен ұтылып қалған болатынмын. «Қайтсем де, оны жеңемін» деп тістеніп, осы ойынға ден қоя бастадым. Содан соң бұл ойынды қатты ұнатып қалдым. Сөйтіп, 4 жасымнан бастап шахматпен айналыса бастадым. Негізі, мен доп тепкенді жақсы көретінмін, далада көп ойнадым. Дегенмен шахматқа қатты қызығып, ақыр соңында 7 жасымнан бастап мұнымен кәсіби тұрғыда шұғылдануды қолға алдым. Жаңылыспасам, 7 жасымда ма екен, Қазақстан чемпионатына қатыстым. Ал 8 жаста Астана қалалық чемпионатында топ жарып, чемпион атандым. Содан кейін 10 жасқа дейін абсолютті чемпион болдым. Сосын әр жылдары 16, 18, 20 жасқа дейін абсолютті чемпион атағын иелендім.
– Халықаралық жарыстарға қанша жастан бастап қатыстыңыз?
– Бізде Қазақстан чемпионатын ұтсаң, Азия, әлем чемпионаттарына жолдама береді. Мен Өзбекстанда 10 жасқа дейінгі балалар арасында өткен Азия чемпионатына қатысып, 3-орынды иелендім. Ол жүлденің өзі алтынға бергісіз болды. Себебі сол чемпионатта қазір әлемдік рейтингте төртінші орынға табан тіреп тұрған өзбекстандық Нодирбек Абдусатторов, үндістандық Нихал Сарин секілді мықтылармен ойнадым. Талантымен талайды таңғалдырған олармен ойнау оңай болған жоқ, дегенмен барымды салып, қарымды қарсылас бола білдім. Кейін 16 жасқа дейін Азия чемпионы атағын иелендім. 2015 жылы Сингапурда өткен оқушылар арасында өткен Азия чемпионатында екінші орынды місе тұттым. Сосын Тайландта оқушылар арасында өткізілген әлем чемпионатында үшінші орын иелендім. Алайда үнемі жақсы ойнадым, сүрінбедім, ешкімге дес бермедім деп айта алмаймын. Нашар ойнаған кездерім де болды. Шахматтағы жолым қиын болды деп айта аламын. 13 жасымда шебер дәрежесін алған соң, рейтингтегі көрсеткішім ұлғайды. Бірақ одан кейін 4 жыл бір орында тұралап қалдым. Ойынымда прогресс болған жоқ. Түрлі жаттығу жасап, рейтингтегі ұпайымды көтеруге тырысып-бақтым. Алайда діттегенім іске аспай, әлек болдым. Карантин кезінде онлайн режимде көп ойнап, үздіксіз жаттығумен уақыт өткіздім. Кейін мұның көмегі көп тиді. 2022 жылы халықаралық шебер атағын иеленіп, артынша рейтингтегі межем көтеріле бастады. 2 жыл бұрын Грекияда өткен 18 жасқа дейінгі шахматшылар арасындағы әлем чемпионатында жеңімпаз атандым. Сосын күні кеше Үндістанда өткен 20 жасқа дейінгі әлем чемпионатында айым оңынан туып, чемпион атандым.
– Әкеңіз «Балам Үндістанға барғанда жан-тәнімен ойнады. Кейін қарсыласы тоқтата алмайтынын ұғып, жеңілдім деп қолын берді. Сол кезде төбеміз көкке жетті» деп сұхбат берді. Ал 5 сағат бойы сізден айласын асыруға тырысқан армениялық қарсыласыңыз жеңілгенін сезген кезде сіз қандай күйде болдыңыз?
– Әлбетте, басында сене алмадым. Өйткені қарсыласым бастапқыда жарты ұпайға алда келе жатты. Дегенмен мен өз-өзіме сендім. Соңғы жүріске дейін сенімім серік болды, бар күшімді салып, ұтуға тырыстым. Сосын екеуіміз тең келе жаттық. Алайда мен соңына дейін қарсыласымды шатастыруға тырысып-бақтым. Бір кезде ол қателескенін түсініп, қолын берді.
– Бұл тарихи нәтижені қайталаған төртінші қазақстандық шахматшы атандыңыз. Мемлекет басшысы құттықтау жеделхатын жолдап, сіз секілді алғыр да ақылды ұрпақтың өсіп келе жатқаны қуантатынын атап өтті.
– Президенттің құттықтау жеделхатын алғаныма қуанышымда шек болмады. Басында бұдан бейхабар болдым. Дели әуежайында тұрған кезде WhatsApp-қа өте көп хабарлама келіп түсті. Сөйтсем, бәрі Қасым-Жомарт Тоқаевтың құттықтауын жіберіп, сүйінші сұрап жатыр екен. Ол хаттарды оқығанда өз көзіме өзім сенбедім. «Уау, Прездиентіміз расымен осылай құттықтады ма?» деп мәтінді қайта-қайта оқумен болдым. Рас екенін түсінген кезде, ерекше күй кештім. Мен үшін үлкен тосын сый болды.
– Елде сізді келген соң екінші тосын сый «күтіп» тұрды. Қазақстан шахмат федерациясының президенті Тимур Турлов автокөлік сыйға тартты.
– Бұл да мен үшін тосын сый болды. Шынымды айтсам, олай болады деп күтпедім. Көлік – үлкен сыйлық қой! Маған бұған дейін ешкім ондай үлкен сыйлық бермеген. Төбем көкке жетті. Одан бөлек, Тимур Русланұлы турнирлерге қатысуға, бапкерлермен жаттығуға мүмкіндік беретін алтын пакет сыйға тартты. Онымен қоса, әлеуметтік желіде құттықтап жатқан көпшіліктің жылы лебіздері де жанға медеу болды. Менің қуанышыма туыс-таныстарыммен қоса, Қазақстан халқының да ортақтасқанына қатты қуандым.
– Әлемдік рейтингте көш бастап тұрған әйгілі Магнус Карлсенді жеңемін деп айтқаныңызды көзім шалып қалды. Көп шахматшы шашасына шаң жұқпайтын Магнус Карлсенге қарсы ойнау бала күннен бергі арман екенін айтады. Сізде де солай ма?
– Мен олай айтпадым. Көпшілік «Сен солай айтыпсың ғой» деп сол мәтіннің сілтемесін жібереді. Мен «Оны жеңуге тырысамын» деп қана айттым. Жеңіс бар жерде, жеңіліс те бар. Сондықтан «Мен мұндаймын» деп айтудан аулақпын. Әлбетте, онымен жолым түйісіп жатса, қарап қалмаймын.
– Оныңыз дұрыс екен. Үлкендер «Ірі жетістікке қол жеткізу үшін үлкен арман керек» дегенді жиі айтады.
– Әрине, тырысамын. Мақсатым да сол.
– Сонымен қай шахматшыға ұқсап-баққыңыз келді?
– Спортта менің бір ғана кумирім бар. Ол – Дәрмен Сәдуақасов. Өзіңіз білетіндей, Дәрмен аға – 20 жасқа дейін әлем чемпионатында топ жарған алғашқы қазақстандық шахматшы. Бала күнімде онымен бір уақытта бірнеше ойнайтын жарысқа қатысқанмын. Оны алғаш көрген кезде қатты қуанғаным есімде. Мен үшін Дәрмен аға – үлкен адам, аңыз адам.
– Араға 25 жыл салып, кумиріңіздің жетістігін қайталап, жолын жалғадыңыз.
– Сол үшін қатты қуанып жүрмін. Расыменде, кумирімнің салған дара жолын жалғастырғаныма қатты қуаныштымын.
– «Оған қарсы ойнасам ғой» деп көздеп жүрген шахматшылардан кім бар?
– Үндістандық шахматшы Гукеш Доммараджуге қарсы ойнағым келеді. Қатты қалаймын. Өйткені мен ол ойыншыдан үйренгенім көп болды. Ойынын бақылап отырып, көп нәрсені ойыма түйдім.
– Көпшілік бұл ойынға шыдамдылыққа, алғырлыққа үйрететін ойын деп қарап, балаларын шахмат секциясына ертіп апарып жатады. Ал бұл ойын сізге жүлде мен кубоктан басқа не берді?
– Біріншіден, баланың зауқы соғып тұрса ғана секцияға апару керек. Егер ол ойын оған ұнамай тұрса, оны мәжбүрлеп апарғаннан түк шықпайды. Сүйікті ісі болмаса, өз-өзін алдап, көп уақытын жоғалтып алады. Дұрысы, бала көңілі соғатын ісімен айналыссын. Шахмат маған не үйретті дейсіз бе? Шахмат маған дұрыс шешім қабылдауды, логикаға сүйеніп, әрекет етуді, дұрыс ойлануды, жеті рет өлшеп, бір рет кесіп, шешім шығаруды үйретті.
– Үндістаннан келгелі бері бұл жетістікке бапкеріңіздің арқасында жеткеніңізді айтып, 10 жыл бойы жаттықтырып келе жатқан ол кісінің өміріңізде шешуші рөл атқарғанын атап өттіңіз.
– 10 жыл емес, 14 жылдан асты-ау. Мен шахмат әлеміне енгелі бері, яғни 6 жасымнан бастап бапкерім Ержан Жақсылықұлымен жаттығып келемін. Менің шахматты кәсіби деңгейде ойнауды қолға алғаныма сол кісі себепкер болды. Үнемі қасымнан табылып, ақылын аямай айтып, бағыт-бағдар беріп отырады. Әдетте, шахматшыларды баулыған бапкерлер көлеңкеде қалып қойып, еленбей қалып жатады. Негізінен, нағыз еңбек, нағыз жеңіс – бала күнімізден, шала күнімізден шахматтың қыр-сырын үйреткен сол кісілердікі. Менің бапкерім мен үшін – нағыз қаһарман.
– Жоспарыңыз қандай? Алда қандай жарыстар күтіп тұр?
– Бір айдан соң Түркияның Денизли қаласында өтетін Түркия лигасында бақ сынаймын. Соған дайындалып жүрмін. Жалпы, арман-мақсат көп. Болашақта ересектер арасындағы әлем чемпионатында бағымды сынап көргім келеді. Одан бөлек те қатысқым келетін беделді турнир өте көп. Оны тізіп айтсам, көп уақыт кетеді. Бастысы, рейтингім жоғарылап, Қазақстанның намысын абыроймен қорғап жүрсем болғаны. Одан бөлек, қазір Астанадағы Дене шынықтыру және бұқаралық спорт академиясында шахматтан педагог-жаттықтырушы мамандығы бойынша білім алып жатырмын. Алдағы уақытта бар білгенімді балаларға да үйретуді көздеймін.
– Ойлағаныңыз іске ассын!
Әңгімеңізге рахмет!
Әңгімелескен
Әлия ТІЛЕУЖАНҚЫЗЫ