А.Баяжума . Дональд Трамп Президенттік мерзімінде қандай қадамдарға баруы мүмкін?

.АҚШ-тың жаңадан сайланған 47-президенті Дональд Трамптың ішкі және сыртқы саясаттағы жоспарлаған қадамдары көптеген болжамдар мен дискуссиялар тудырды. Трамп сайлауалды науқанында әртүрлі уәделер бергенімен, оның бәрі орындала ма, кепіл жоқ. Трамптың сайлау науқаны барсында жасаған мәлімдемелерінен бөлек, оның бастамаларына оң немесе кері әсер ететін институционалдық және саяси факторларға назар аудару қажет. Трамптың көп дауыс жинауы, Сенаттың республикашылдардың қолында болуы және Республикалық партияның ішінде айтарлықтай қарсыластың болмауы оған өз бағдарламасын оңайырақ жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, АҚШ президентінде өте қуатты атқарушы билік бар, бірақ жүйеде тепе-теңдік сақтауға арналған бақылау тетігі де бар. Конституцияның «біртұтас атқарушы билік» теориясына сәйкес, президентке кадрларды тағайындау мен саясатын жүзеге асыруда кең өкілеттіктер берілген. Егер Трамп бұл атқарушы билікті тиімді пайдалана алса, «империялық президенттік» кезеңі басталуы мүмкін. Бұл термин заманауи Америка тарихында Ричард Никсон мен соңғы кездері Барак Обамаға қатысты қолданылған. Ішкі саясатқа басымдық беріледі. Трамп үшін басты басымдық ішкі саясат болатыны айқын, өйткені соңғы төрт жылда оны көптеген сот процестері мазалады. Трамп және оның жақтастары мұны саяси қадам деп санады. Осы орайда Трамп қызметке кіріскен соң кейбір мекемелер мен тұлғаларға қатысты қатаң шаралар қолданатыны туралы мәлімдемелер пайда болды. Демократтар Трамптың кек қайтару ықтималдығын бірнеше рет атап өтті. Трамп пен оның вице-президенті Джеймс Дэвид Вэнстің мәлімдемелеріне сәйкес, басты назарда Әділет министрлігі болады. Әділет министрлігіне қарайтын Федералдық тергеу бюросы (ФБР) Трампқа қарсы кейбір әрекеттерге қатысқан болатын. Осыған байланысты Трамп АҚШ-тың әділет жүйесі саясаттандырылған деп жиі мәлімдеген. Трамп 5 қарашадан бастап, яғни сайланғаннан кейін, 2025 жылдың 20 қаңтарына дейін өтпелі әкімшілік қалыптастырып, уақытша тағайындаулар жасайды. Бұл кезеңде Әділет министрлігіне басымдық беріледі деп күтілуде. Трамп Байден әкімшілігінің қазіргі бюрократиялық жүйесінен шенеуніктер тағайындайтын болады, бірақ өзіне адал тұлғаларды таңдайды деп күтілуде. Министрлерді тағайындау рәсімі қызметке ресми кіріскеннен кейін жүзеге асады және бұл Сенаттың мақұлдауына байланысты болады. Кейбір министрліктерде мақұлдау процесі ұзақ уақыт алуы мүмкін. Жалпы, Трамптың жаңа кабинеті наурыздың соңы немесе сәуірдің басында қалыптасады деп айтуға болады. Трамптың ішкі саясаттағы уәделерімен қатар, сайлауалды кезеңде уәде етілгендей, мигранттарды жаппай елден шығару жоспарын толық жүзеге асыру оңай болмайды. Атап айтқанда, Мексикамен шекарада қабырға тұрғызу идеясы 2016 жылғы сайлауалды кампаниясында болғанымен, популистік уәде күйінде қалды. Ұзын қабырға тұрғызу қиын болғандықтан, Трамп, бәлкім, шекараның кейбір бөліктерінде қабырға салып, аз ғана мигранттарды елден шығару арқылы символикалық қадамдарға баруы мүмкін. Сыртқы саясатта жеңіл жеңістерді іздеу Әлемдік саясаттағы қазіргі қиындықтарды, оның ішінде Украина мен Газадағы жағдайды ескере отырып, Трамп сыртқы саясатта да қиындықтарға тап болуы мүмкін. Ол Байденнен ерекшеленетін қадамдар жасауға ұмтылатын шығар. Алайда, Трамптың АҚШ-тың ішкі жүйесіне назар аудару мүмкіндігі жоғары болғандықтан, сыртқы саясаттағы белсенділігі шектеулі болуы ықтимал. Бұл ұзақ мерзімді салдарға әкелуі мүмкін және оны сыртқы саясатта жеңіл жеңістерге бағытталуға мәжбүр етуі мүмкін. Трамп бірінші мерзімінде осындай тәсілді қолдана отырып, Солтүстік Корея басшысы Ким Чен Ынмен полемикаға түскен еді. Осы тұрғыда ол Украина президенті Владимир Зеленский мен Ресей президенті Владимир Путинді келіссөздер үстеліне отырғызуға тырысуы мүмкін. Тіпті нақты нәтиже шықпаса да, екі көшбасшыны келіссөздерге отырғызудың өзі Трамп үшін жеңіс болады. Сонымен қатар, палестиналық ХАМАС қозғалысы ұстап отырған америкалық азаматтарды босату мәселесі де маңызды болып отыр. Трамп бұл жағдайда «Мен америкалық тұтқындарды құтқардым» деген сөзді қолдану үшін қажет болуы мүмкін. Алғашында Газамен байланысты қатаң ұстанымда болуы ықтимал, бұл Израиль премьер-министрі Биньямин Нетаньяхуға ұнайтын сценарий болады. Сыртқы саясат пен күштік құрылымдарға тағайындауларға келетін болсақ, Трамп өзіне адал адамдарды тағайындауға басымдық береді. Бұрынғы президент қауіпсіздік пен сыртқы саясат саласында жұмыс істеген командасының көп бөлігімен араздасып қалған болатын. Бұрынғы вице-президент Майк Пенс, ұлттық қауіпсіздік жөніндегі бұрынғы кеңесші Джон Болтон, ішкі қауіпсіздік министрі Джон Келли, бұрынғы мемлекеттік хатшы Рекс Тиллерсон, қорғаныс министрлері Марк Эспер мен Джеймс Мэттис Трампты ашық сынады. Бұл адамдардың барлығы мерзімінен бұрын қызметтерінен кеткен. Енді Трамп оған қиындық тудырмайтын адамдарды іздейді. Екінші мерзімінде Трамптың саяси күші айтарлықтай артып, ол «қоғамдық қолдаудың» арқасында еркін әрекет етеді. Трамп өз жоспарларын жүзеге асыра алатын жақтастарын тағайындауға тырысады. Сондықтан да популистік әркеттерімен белглі Трамптың дәуірінде әлемде ерекше өзгерістер орын алады дегенге сенудің қажеті шамалы. Керісінше үлкен соғыстарға жол берілуі мүмкін.