Munarmedia.kz. 21.10.2025 /Астана/ Күздің ортасы — Қазақстанның өңірлерінде әкімдердің дәстүрлі есеп беру маусымы басталатын кезең. Әр аудан мен ауылда билік өкілдері микрофон алдына шығып, «жасалған жұмыс», «атқарылған шаралар» туралы баяндайды. Бірақ, жыл сайын қайталанатын осы рәсім елдің шынайы өмірімен қаншалықты үндес?
Тұрғындар шағым айтады: бір ауылда ауызсу жоқ, екіншісінде жол жартылай қираған, үшіншісінде мектептің төбесінен су ағып тұр. Ал есеп беру жиынында мұның бәрі «жоспарда бар», «жобалық құжат дайындалуда», «қаржы бөлінеді» деген бір сарынды уәделерге айналып кетеді.
Адамдар тыңдайды, бас изейді, кейде ашу шақырады — бірақ нәтиже өзгермейді. «Баяндама қағазда керемет, өмірде жоқ», – дейді Көкшетау маңындағы тұрғындардың бірі.
Бұл формализмнің басты себебі — әкімдердің қоғам алдында емес, жоғары тұрған шенеуніктер алдында есеп беру жүйесі. Яғни, есептің өзі — халық үшін емес, министрлік пен облыс әкімдігіне арналған есептік құжатқа айналған.
Мемлекеттік басқару жүйесіндегі осы «есеп беру культі» қазақстандық бюрократияның ең берік дәстүрлерінің бірі болып тұр.
Тіпті кейбір ауылдарда әкімдер халықпен кездеспей, алдын ала сценариймен дайындалған “есеп видеоларын” ғана көрсетеді.
Саясаттанушы Нұрлан Иманбековтың айтуынша, бұл жүйе «әкімдердің халық алдындағы емес, иерархия алдындағы жауапкершілігін қалыптастырады».
«Халықтың сенімін емес, басшылықтың бағасын алу — бүгінгі жергілікті басқарудың басты мақсатына айналған», — дейді сарапшы.
Алайда соңғы жылдары әлеуметтік желілер мен азаматтық белсенділіктің артуы аймақтардағы әкімдерге нақты қысым тудыра бастады. Кей ауылдарда тұрғындар әкімнің баяндамасын «тікелей эфирде» сынап, мәселелерді ашық айтуға көшкен.
Бұл үдеріс баяу болса да, жергілікті демократияның қалыптасу нышаны. Бірақ әзірге бұл нышан — жалпы жүйенің шеңберінен шыға алмай тұр.