Munarmedia.kz 20.09.2025 /Астана/ Ауғанстандағы Талибан үкіметінің білім беру саласындағы соңғы шешімі халықаралық қауымдастық пен құқық қорғаушылар тарапынан терең алаңдаушылық тудырып отыр. BBC Dari қызметі таратқан ақпаратқа сәйкес, елдің Жоғары білім министрлігі университеттерден әйел авторлардың еңбектерін алып тастап, 18 пәнді оқытуға ресми түрде тыйым салған.
Бұл шешім – Ауғанстанда әйелдердің қоғамдық өмірге қатысу мүмкіндігін жүйелі түрде шектеу саясатының кезекті көрінісі.
Не болды? – Министрліктің ресми директивасы
Тыйым жөніндегі құжатқа министрдің академиялық мәселелер жөніндегі орынбасары Зиаураман Арюби қол қойған. Директивада:
-
Әйелдер жазған жүздеген отандық және шетелдік оқулықтар мен ғылыми еңбектердің оқу бағдарламасынан алынып тасталатыны;
-
Адам құқықтары, гендерлік теңдік, жыныстық қысым мен зорлық-зомбылыққа қарсы күрес тақырыптарын қамтитын 18 пәннің оқытылуына тыйым салынатыны көрсетілген.
Zan Times басылымының хабарлауынша, бұл бұйрық елдегі университеттерге тамыз айының соңында жолданған.
Әйелдердің үнін өшіру: жүйелі саясат па?
Ауған әйелдерінің құқықтарын қорғау жөніндегі Afghan Women’s Network ұйымының өкілі The Independent басылымына берген пікірінде:
«Бұл — ғылым мен мәдениеттен әйел дауысын толық жоюға бағытталған кезекті қадам», – деп мәлімдеді.
Сарапшылар бұл шешімді Талибанның ұзақмерзімді гендерлік цензура саясатының бір бөлігі ретінде қарастырып отыр. 2021 жылы билікке қайта келген сәттен бастап, Талибан:
-
Қыздарға орта және жоғары білім алуға тыйым салды;
-
Әйелдердің мемлекеттік және халықаралық ұйымдарда жұмыс істеуіне шектеу қойды;
-
Қоғамдық орындарда әйелдердің қатысуына қатысты бірқатар қатаң нормалар енгізді.
Халықаралық реакция және үнсіз қалу
Ауғанстандағы бұл өзгерістер халықаралық құқықтық нормалар мен БҰҰ-ның гендерлік теңдік пен білім алу құқығы жөніндегі қағидаттарына түбегейлі қайшы келеді. БҰҰ, ЕО және адам құқықтарын қорғайтын халықаралық ұйымдар бірнеше мәрте Талибан үкіметін әйелдердің білім мен еңбекке араласу құқықтарын қалпына келтіруге шақырғанымен, бұл үндеулерге жауап берілмей келеді.
2022 жылы БҰҰ Адам құқықтары жөніндегі кеңесі Талибан билігінің әйелдерге қатысты саясатын «гендерлік апартеид» деп атауға негіз бар екенін мәлімдеген болатын.
Осы жағдайдың салдары
1. Білім беру жүйесінің құлдырауы
Әйел авторларды оқу процесінен алып тастау – ғылыми білімнің толықтығы мен сапасына елеулі қауіп төндіреді. Бұл болашақ ұрпақтың сыни ойлау қабілетін тежеп, радикалданған идеологияның үстем болуына жол ашады.
2. Әйелдердің қоғамдық мәртебесінің толық шектелуі
Ғылым мен мәдениеттен әйел дауысын өшіру – әйелдің тек отбасылық және тұрмыстық рөлмен шектелуін мақсат ететін идеологиялық парадигманың бір бөлігі.
3. Халықаралық оқшаулау тәуекелі
Ауған билігінің мұндай шешімдері елдің халықаралық қауымдастықпен қарым-қатынасын одан әрі нашарлатуы мүмкін. Әсіресе, гуманитарлық көмекті, білім беру бағдарламаларын және даму жобаларын жүзеге асыратын халықаралық ұйымдар үшін бұл шешім – нақты тосқауыл.
Ауғанстандағы қазіргі ахуал — гендерлік теңдік жолындағы ондаған жылдық күрестің артқа шегінуін білдіреді. Әйелдердің білімге, ғылымға, еңбекке қатысуы шектелсе, қоғамның даму әлеуеті де тежеледі. Бұл тек адам құқықтары мәселесі емес, бұл — елдің экономикалық, әлеуметтік және мәдени болашағына қауіп төндіретін ұлттық трагедия.
Ауған әйелдерінің дауысы өшпегенін әлемге естірту — тек ауған қоғамының ғана емес, бүкіл халықаралық қауымдастықтың ортақ жауапкершілігіне айналуы тиіс.
Фото: Valerio Rosati / Zoonar / picture alliance