2025 жылдың мамырында Америка Құрама Штаттарында жаңа саяси шешім қабылданды – енді 8 мамыр ресми түрде Екінші дүниежүзілік соғыстағы Жеңіс күні ретінде аталып өтетін болды. Бұл жаңалықты АҚШ-тың бұрынғы президенті Дональд Трамп өзінің әлеуметтік желідегі парақшасында жария етті. Ол өз мәлімдемесінде Америка ұлтының ерлігі мен соғыстағы шешуші рөліне ерекше екпін берді. Алайда, тарихты бұлайша біржақты иелену қаншалықты орынды? Жеңісті меншіктеу кімге қажет және бұл әрекеттің астарында не жатыр?
Тарих кімнің қолында – сол үшін құрал
Трамптың айтуынша, Екінші дүниежүзілік соғыста жеңіске жету жолында ең көп күш жұмсаған – бұл АҚШ. "Біз бірінші және екінші дүниежүзілік соғыста да жеңдік. Біздің күшімізге, ержүректігімізге, әскери дарынымызға тең келер мемлекет болған жоқ", – деп жазды ол.
Бір қарағанда, бұл сөздер – ұлттық мақтаныштың көрінісі сияқты. Бірақ тарих тек мақтаныштың емес, әділеттің де өлшемі болуы тиіс. Ал әділеттің аты – ақиқат. Сол ақиқатқа бет бұрып көрелікші.
Қан кешкен құрлықтар: тек Америка емес
Екінші дүниежүзілік соғыста миллиондаған адам қаза тапты. Еуропаның қалалары жермен-жексен болды. Кеңес Одағы 27 миллион адамынан айырылды. Германия, Польша, Франция, Ұлыбритания, Қытай – барлығы да бұл соғыстың салмағын жанымен, қанымен сезінді.
АҚШ бұл соғысқа 1941 жылы ғана араласты. Ал оған дейін кеңестік майдандарда Сталинград, Мәскеу, Ленинград үшін шайқастар жүріп жатты. Бұл соғыс жай сандар мен стратегиялық карталардың шайқасы емес, ол – адамзат тарихындағы ең қасіретті сынақ еді. Әр халық бұл майданда өз орны мен ауыртпалығын көтерді.
Сондықтан да, жеңісті меншіктеу – тарих алдындағы әділеттілікке жасалған қиянат. Бұл – құрбандар рухына жасалған бейберекет билік. Ал саясаткерлердің бұл тақырыпты өз беделі үшін қолдануы – этикалық шектен шығу.
Жеңісті жариялау – халықты біріктіру ме, бөлшектеу ме?
Америкада бұл шешімге жұрттың бәрі бірдей қуана қойған жоқ. Ел ішінде наразылық толқыны күшейіп, Трампты авторитарлық көзқарасы үшін айыптаған шерулер өтті. Бұл наразылықтар бұрынғы президенттің елді біріктіру емес, өз жақтастарының саяси көңілін табу үшін әрекет етіп отырғанын меңзейді.
Тарих – бір күндік популизмнің құрбаны болмауы керек. Ол — халықтың жадында әділеттілікпен сақталатын, ұрпақтан ұрпаққа шынайы күйінде жетуі тиіс қасиетті мұра. Қан майданның шаңын жұтқан жауынгерлердің атынан сөйлеу үшін ар мен ұят, шындық пен жанашырлық керек.
Жеңіс — тек ту көтеріп, марш ойнау емес. Жеңіс — қайғының, көз жастың, жетім қалған ұрпақтың шежіресі. Ол — сұрапыл зұлматтың соңындағы әлсіз үміт, соғыс отынан аман қалған тіршіліктің ақырын ғана тыныс алуы.
Трамптың бұл мәлімдемесі – жеңісті цифрларға бөлшектеп, құр мақтанышқа айналдыру әрекеті. Бірақ жеңіс ешқашан жеке бір елдікі емес. Ол — адамзаттың ортақ қайғысы мен ортақ күресінің нәтижесі. Жеңіс күнін өзге ұлттардың көз жасын елемей тойлау — адамдықтың шегінен шығу.
Тарих — ұрпаққа аманат. Біз оны қалай баяндасақ, келесі буын солай түсінеді. Сондықтан да, тарихты бұрмалауға, біржақты иеленуге жол бермеу — әрбір ойлы азаматтың парызы.
Жеңіс туралы сөз айтқанда, алдымен иық тіресіп шайқасқан батырларды еске түсірейік. Солардың арасында қазақ жауынгерлері де аз болмаған. Бауыржан Момышұлының отты жүрегі мен Мәлік Ғабдуллиннің ерлігі – бұл соғысқа Орта Азияның да жанкештілікпен қатысқанын дәлелдейді.
Олай болса, Трамптың сөзі – тарихи шындықтың бір қырын ғана көрсететін үстірт пікір. Ал тарих – терең су. Оның түбінде шындық пен тағдыр жатыр.