Бұған дейіңгі бірнеше медиаларда берген сұқбаттарымда Илон Маск ұзамай биліктен кетеді. Тіпті ұзамай Трмап екеуінің арасында кикілжің мен келіспеушілікте пайда болады дегенмін. Тіпті АҚШ халқы да Илн Маскінің рефорпмаларына қарсылықтарын білдіріп, оның шығарған "Тесла" автокөліктерін жаппай бұзып, масқаралауды бастаған болатын. Міне соның басы басталған сияқты.
Дональд Трамп Иллон Масктың мемлекеттік қызметтен кететінін жақын серіктеріне, оның ішінде министрлер кабинетінің мүшелеріне хабарлады. Ол Ақ үйде ерекше рөл атқарған – серіктес, реформатор және Трамп әкімшілігінің "белсенді қолдаушысы" ретінде танылды.
Трамп Масктың мемлекеттік басқару тиімділігін арттыруға қосқан үлесіне риза болғанымен, соңғы күндері екеуі де оның бизнесіне қайта оралып, әкімшіліктегі қызметін аяқтайтын уақыты келгенін түсінген. Президентке жақын үш дереккөздің мәліметінше, Масктың қызметтен кетуіне әкімшілік ішіндегі және Трамптың жақтастары арасындағы өсіп келе жатқан наразылық себеп болған. Әсіресе, Маск қолдаған консервативті судья Висконсин штатындағы сайлауда 10 пайыз айырмашылықпен жеңілгеннен кейін, оны "саяси жүк" ретінде қабылдай бастаған.
Бір ай бұрын Ақ үй Масктың ұзақ уақытқа қалатынын болжаған еді, бірақ қазір оның әкімшіліктегі қызметі аяқталуға жақын. Ол "арнайы мемлекеттік қызметкер" мәртебесіне ие болғандықтан, кейбір этикалық нормалар мен мүдделер қайшылығына шектеулерден уақытша босатылған. Бұл мәртебе шамамен мамырдың соңында немесе маусымның басында аяқталады деп күтілуде.
Маскты жақтаушылар оның кету уақыты дұрыс таңдалғанын айтады: ол мемлекеттік құрылымдарда негізгі қысқартуларды жүргізіп болды, ал одан әрі жалғасатын шаралар тым шектен шығуы мүмкін еді. Бірақ Трамптың басқа одақтастары Маскты "басқаруға көнбейтін және болжап болмайтын" тұлға деп санайды. Ол министрлер кабинетінің шешім қабылдау тәртібіне бағынбады, Ақ үй аппаратының басшысы Сьюзи Уайлзбен жиі келіспеді және әлеуметтік желіде күтпеген мәлімдемелер жасады.
Сонымен қатар, Масктың саяси беделі де әкімшілік үшін проблемаға айнала бастады. Висконсиндегі сайлауда қарсыластары оның сот жүйесіне салған инвестицияларын негативті символ ретінде пайдаланып, сайлауды іс жүзінде Маск туралы референдумға айналдырды.
Трамп Маскты көпшілік алдында мақтап, оның бюрократиялық кедергілермен күресудегі рөлін жоғары бағалады. Алайда, журналист София Цайдың мәліметінше, Трамп 2026 жылғы аралық сайлауға дайындалып, Республикалық партияның Конгрестегі көпшілігіне қауіп төндіретін факторларды азайтқысы келеді. Ол Масктың жетекшілігімен жүзеге асқан DOGE (Department of Government Efficiency – Мемлекеттік басқару тиімділігі департаменті) бағдарламасына қарсы наразылықтарды мұқият бақылауда, дегенмен республикашылдар бұл қарсылықты "либералдардың ұйымдасқан әрекеті" деп есептейді.
Масктың болашағы туралы Ақ үйдегі талқылаулар Трамптың Нью-Йорк конгрессвумен Элиз Стефаникті БҰҰ-дағы елші қызметіне ұсыну шешімін өзгертуінен бірнеше күн бұрын басталған. Президент Республикалық партияның Палатадағы көпшілігіне қауіп төнбеуі үшін бұл тағайындаудан бас тартты.
Трамп Масктың кетуі туралы 24 наурызда министрлер кабинетінің отырысында хабарлаған. Бірнеше күннен кейін журналистерді шақырып, кәсіпкерді мақтауға толы сөздер айтты. Маск MAGA (Make America Great Again) ұраны бар қызыл қалпақ киіп, жиында отырды. Министрлер оған алғыс білдірді, дегенмен біразы бұған дейін оның мемлекеттік органдардағы радикалды қысқартуларымен келіспеген болатын.
«Илон, мен саған алғыс айтқым келеді – сен үшін бұл оңай болған жоқ», – деді Трамп, Масктың қауіп-қатерлерге ұшырағанын және Tesla көліктеріне шабуыл жасалғанын еске алып. Кейін ол Маскты "патриот" және "жақын дос" деп атады.
Кейінірек екеуі де оның кететіні туралы астарлап айтты. Маск Fox News арнасына берген сұхбатында "мерзім соңына дейін бюджет тапшылығын триллион долларға қысқартуға болады" деп мәлімдеді. Ал Трамп журналистерге: "Бір күні Илон өз компанияларына қайта оралғысы келетіні анық... Ол мұны қалайды. Мен оны барынша ұзақ ұстайтын едім", – деді.
Ақ үйдің ресми өкілі Харрисон Филдс: "Ақ үй Маскты мүмкіндігінше ұзақ ұстағысы келеді. Ол президенттің күн тәртібін жүзеге асыруда маңызды рөл атқарды және Трамп басқаша шешім қабылдағанға дейін жұмысын жалғастырады", – деп мәлімдеді.
Бұл жаңалық шыққаннан кейін Ақ үйдің баспасөз хатшысы Каролин Левитт оны "негізсіз ақпарат" деп атады, бірақ фактілерді жоққа шығарған жоқ. Ол: "Илон мемлекеттік қызметтен оның маңызды жұмысы аяқталған кезде кетеді", – деді.
Трамптың айналасындағы көп адам бұл жаңалыққа жеңілдеп қалғандай. Масктың күтпеген бастамалары – федералды қызметкерлерден жұмыс көлемін құжат жүзінде бекітуді талап етуі немесе Эболаға қарсы күрес бағдарламаларын кенеттен қысқартуы – Ақ үйді тұрақты дағдарыстарға ұшыратқан еді.
Масктың кетуінің нақты себептері әлі толық анық емес. Бірақ әкімшілікке жақын үш дереккөздің айтуынша, Ақ үйдегі шенеуніктер оның жоғары басшылықпен келісімге келмеуінен әбден шаршаған. Бұл мәселе қаңтар айынан бері талқыланып келгенімен, шешімін таппады.
Ең үлкен мәселелердің бірі – Пентагонның Маскқа Қытайға қарсы құпия әскери операциялар туралы брифинг өткізуге дайындығы туралы New York Times-тағы мақала. Бұл Масктың Қытаймен бизнес-байланыстарына байланысты алаңдаушылық тудырды. Ақ үй бұл жаңалықты "жалған" деп мәлімдесе де, жағдай Трамп пен оның аппаратын тығырыққа тіреді.
"Сіз әскери жоспарларды бизнесменге көрсетпес едіңіз", – деді Трамп, Масктың бизнес-тәуелділігі оны осал ете алатынын меңзеп.
Маскқа деген күмән бұрыннан бар еді. Кейбір Трамп жақтастары оның Мар-а-Лагода тым көп уақыт өткізіп, Ақ үйге кіруге тырысып жүргеніне алаңдаушылық білдірген. Бірақ Трамп Масктың байлығы мен амбициясына тәнті болып, оған Ақ үй жанынан кабинет берген.
Алайда, уақыт өте келе проблемалар көбейді. Маск республикашылар мен демократтардың бюджеттік келісімін бұзып, консерваторларды Трамптың ұстанымы туралы жаңылыстырды. Ол президенттің жасанды интеллект жөніндегі бастамасын да сәтсіздікке ұшыратты, OpenAI-дің бас директоры Сэм Альтманды сынап, Ақ үйдің жоспарын жоққа шығарды.
Бұған қарамастан, Трамп Маскты ұзақ уақыт бойы қорғап келді. Алайда, ол президенттің негізгі саяси ұстанымдарына қайшы келе бастаған сәтте, Ақ үйдің шыдамы таусылды. Маск әлеуметтік қамсыздандыру жүйесін "үлкен қаржылық пирамида" деп атап, Трамптың сайлауалды уәделеріне нұқсан келтірді.
Ақыры, Трамп соңғы шешімді қабылдады: министрлер өз ведомстволарының саясатын өздері анықтауы керек, ал Маск бұл процесті басқара алмайды. Осылайша, Ақ үй мен Маск арасындағы серіктестік аяқталуға жақын.