Соңғы онжылдықтағы әлемдік геосаяси ахуал айтарлықтай өзгеріске ұшырап, посткеңестік елдердің әрқайсысы өз бағытын қайта саралауға мәжбүр болды. Украинадағы соғыс, Батыс пен Ресей арасындағы шиеленістің күшеюі, санкциялар мен жаңа әскери альянстар – мұның бәрі Еуразия кеңістігіндегі стратегиялық тепе-теңдікті түбегейлі өзгертті. Бұл жағдайда Беларусь президенті Александр Лукашенко да өз мемлекетін осы құбылмалы ортада аман алып қалу үшін саяси комбинациялар мен серіктестік формаларын жаңаша қарастыруда.
Бүгінгі Беларусь бір жағынан Ресейдің әскери-саяси одақтасы, екінші жағынан – Батыстың санкциялық қысымындағы ел. Осы күрделі жағдайда Лукашенко АҚШ–Ресей арасындағы келіссөздерден үміт күтіп, Минск үшін жаңа мүмкіндіктер туғызуға тырысты. Алайда шынайы геосаяси шындық бұл үміттерге көп жағдайда су сепкендей болды.
Лукашенконың үміті: келіссөздер мен саяси мүмкіндік
2025 жылы АҚШ, Ресей және Украина арасында басталған келіссөздер процесі Александр Лукашенко үшін бірден бірнеше артықшылықтар ұсынатындай көрінді. Ол тіпті бұл келіссөздерді Минскіде өткізу идеясын алға тартты, сөйтіп Беларусьтің бейбіт делдал ретіндегі беделін қайта жандандыруға ниетті болды. Алайда оның бұл ұсыныстары геосаяси реализм тұрғысынан алғанда, шындықтан тым алшақ еді – келіссөздер Сауд Арабиясында өтіп жатқанда, Минсктің ықпалы мардымсыз болды.
Бірақ Беларусь президентінің шынайы мақсаты келіссөздердің бел ортасында болу емес, керісінше, кез келген жағдайда Ресеймен одақтастықты сақтап қалу еді. Қазіргі уақытта Беларусь Ресей үшін стратегиялық маңызы бар серіктес – НАТО мен Еуропа одағына қарсы батыс шекарасындағы әскери форпост. Бұл мәртебе Беларуське экономикалық жағынан біраз артықшылық береді: қару-жарақ өндірісі, отын тасымалы, субсидиялар және тағы басқа салаларда Ресейдің қолдауына ие болу – Лукашенконың басты мақсаты.
Саяси тепе-теңдік пен қауіп-қатер
Алайда бұл тепе-теңдік өте нәзік. Ресейдің соғыстағы жеңісі Беларусь тәуелсіздігіне қауіп төндіруі мүмкін. Кремль өз үстемдігін күшейту үшін интеграциялық процестерді жылдамдатуы ықтимал. Ал Украина жеңіске жетсе, Ресейдің ішкі тұрақтылығы шайқалып, Беларуське берілетін көмек те қысқаруы ғажап емес. Осылайша, екі бағыт та Лукашенко үшін қауіпті.
Тағы бір сценарий – соғыстың ұзаруы мен күйреуі. Бұл жағдайда да Беларусь экономикасы қиындықтарға тап болады. Ресей нарығындағы сұраныс төмендеген, ал Батыс санкциялары салдарынан Беларусь өз тауарын жаңа нарықтарға шығара алмай отыр. Логистикалық қиындықтар, SWIFT жүйесіне кіру шектеулері мен мұнай өңдеу саласындағы дағдарыс – бұлардың бәрі Беларусь экономикасына кері әсер етуде.
Лукашенко үшін ең тиімді нұсқа – соғыстың тоқтап, бірақ бейбіт келісімге қол жеткізілмеуі. Яғни, соғыс қатып қалған күйде қалуы керек. Бұл жағдайда Ресей қару-жарақ өндірісін жалғастырып, Беларусьтің қорғаныс саласына тапсырыстар беруін тоқтатпайды. Сонымен қатар Батыс тарапынан кейбір санкциялар жеңілдеуі мүмкін – кем дегенде Ресеймен қатар енгізілген санкциялар «автоматты түрде» алынып тасталуы ықтимал.
АҚШ-пен диалог және Батыс ішіндегі қарама-қайшылық
Беларусьтің тағы бір әрекеті – АҚШ-пен тікелей келіссөз жүргізу арқылы санкцияларды жұмсартуға ұмтылу. Минск бірнеше саяси тұтқынды босатып, Вашингтонмен байланыс орнатуға тырысты. Бұл әрекеттер Трамп әкімшілігінің уақытша қызығушылығына ілігіп, Беларуське қысқа мерзімді пайда әкелуі мүмкін.
Алайда бұл мүдде тұрақты емес. АҚШ пен Еуропа арасындағы алауыздық, Трамптың ізгіліктен гөрі прагматизмге негізделген саясаты – Минск үшін ұзақ мерзімді перспективада пайда әкелмеуі де мүмкін. Бүгін АҚШ санкцияларды жұмсартқанымен, Еуроодақ өз ұстанымын өзгерте қоймайды. Ал Беларусь үшін басты сауда серіктесі – Еуропа, сондықтан экономикалық тұрғыдан Вашингтоннан көрі Брюссельдің шешімі маңыздырақ.
Еуропа одағы, керісінше, Беларуське қарсы санкцияларды күшейтіп, тіпті кейбір шекара учаскелерін минамен жабдықтап жатыр. Бұл – Беларусьтің геосаяси оқшаулануының нақты көрінісі.
Беларусь қазіргі геосаяси ойынның негізгі ойыншысы емес, бірақ ол осы ойынның әр сәтінен пайда көріп қалуға тырысатын тәжірибелі тактик рөлінде. Александр Лукашенконың басты мақсаты – қандай да бір тараптың түбегейлі жеңісіне жол бермей, қазіргі жағдайды мүмкіндігінше ұзақ уақыт сақтап қалу. Бұл стратегия оған уақытша тыныштық пен билігін сақтауға мүмкіндік береді. Алайда мұндай тепе-теңдік ұзаққа созылмайды. Беларусь бұрынғыдай бейтараптықтың кепілі емес, керісінше, Ресей мен Батыс арасындағы шиеленістің қысымындағы буферлік аймаққа айналып бара жатыр.