Соңғы жылдары Парсы шығанағындағы мемлекеттер – Сауд Арабиясы, Біріккен Араб Әмірліктері (БАӘ), Катар, Кувейт және Бахрейн – Орталық Азияға деген қызығушылықтарын айқын көрсетіп келеді. Бұл елдердің Ауғанстандағы АҚШ-тың кетуінен кейін Орталық Азияның геосаяси салмағы артқан сәтте өңірге деген экономикалық және саяси инвестицияларын күшейтуі кездейсоқтық емес. Бұл мақалада Парсы шығанағы елдерінің өңірдегі мүдделері, инвестициялық стратегиялары және олардың салдары талданады.
1. Инвестициялық және сауда ынтымақтастығы
Соңғы бес жылда Парсы шығанағы мемлекеттері Қазақстан, Өзбекстан және Қырғызстанмен бірқатар стратегиялық келісімдерге қол қойды. Мәселен, БАӘ Қазақстан экономикасына 2022 жылы 2,5 миллиард доллардан астам инвестиция салды. Бұл қаржы энергетика, ауыл шаруашылығы және көлік инфрақұрылымы салаларында игерілуде. Катар болса, Өзбекстанда туристік және логистикалық хабтар салу жобаларын қаржыландырып отыр. Бұл инвестициялар өңірлік экономиканы әртараптандырумен қатар, Парсы шығанағы елдерінің азық-түлік және су қауіпсіздігін қамтамасыз ету стратегиясымен де ұштасады.
Орталық Азия елдері үшін бұл — өз инфрақұрылымдарын жақсарту және шетелдік капитал тарту мүмкіндігі. Бірақ бұл өз кезегінде сыртқы экономикалық тәуелділік тәуекелдерін де күшейтеді.
2. Энергетика және су қауіпсіздігі мәселесі
Парсы шығанағы елдері, әсіресе БАӘ мен Катар, су ресурстарына аса зәру мемлекеттер саналады. Ал Орталық Азияда су мен ауыл шаруашылығы ресурстары мол. Бұл Парсы шығанағы елдерінің Орталық Азиямен әріптестігін күшейтуге итермелейді. Қазақстан мен Өзбекстанда жүргізіліп жатқан ирригациялық жобалар мен "жасыл экономика" бастамалары осы мүдделермен сабақтас.
3. Геосаяси тепе-теңдік және діни фактор
Ауғанстандағы Талибан үкіметі мен Иранның өңірдегі ықпалына байланысты Парсы шығанағы елдері Орталық Азияда өздерінің діни-идеологиялық ұстанымдарын таратуға да мүдделі. Бұл тұрғыда Сауд Арабиясының діни оқу орындары мен қайырымдылық қорлары аймақта белсенді жұмыс істеуде. Дегенмен, Орталық Азия елдері секуляристік басқару моделін ұстанатындықтан, бұл әрекеттердің шектеліп отырғаны да байқалады.
Сонымен қатар, Парсы шығанағы мемлекеттері Орталық Азиядағы Қытай мен Ресейдің ықпалын теңестіру үшін "үшінші күш" ретінде әрекет еткісі келеді. Бұл өңірде көпполярлы сыртқы саясатты жүргізіп отырған Қазақстан мен Өзбекстан үшін тиімді.
4. Ақпараттық және дипломатиялық стратегиялар
Парсы шығанағы мемлекеттері Орталық Азиямен дипломатиялық қатынастарын кеңейтіп, өздерінің жұмсақ күшін (soft power) арттыруда. Түркістанда БАӘ қаржыландыруымен салынған мәдени орталықтар мен дипломатиялық форумдар осы бағыттың айғағы. Сонымен қатар, БАӘ мен Катар медиа кеңістікте де белсенді әрекет етуде: Al Jazeera секілді медиа ұйымдар арқылы өңірлік қоғамдық пікірге ықпал жасауға тырысады.
Парсы шығанағы елдерінің Орталық Азиядағы белсенділігі тек экономикалық әріптестікпен шектелмейді. Бұл – геосаяси ықпал үшін күрестің жаңа алаңы. Дегенмен, Орталық Азия елдері осы мүмкіндікті ішкі реформаларға, инфрақұрылымды дамытуға және сыртқы саясаттағы тепе-теңдікті сақтау үшін ұтымды пайдаланып отыр.
Ең бастысы — бұл ынтымақтастық ұлттық мүдде тұрғысынан жүргізілуі тиіс. Әйтпесе, экономикалық тәуелділік пен сыртқы саяси ықпалдың артуы аймақтық тұрақтылыққа кері әсерін тигізуі мүмкін.