Еуропадағы әскери-саяси жағдай соңғы жылдары айтарлықтай өзгерді. Украинадағы соғыс, Ресеймен қарым-қатынастардың шиеленісуі және АҚШ-тың сыртқы саясатындағы белгісіздіктер Еуропаның қорғаныс стратегиясын қайта қарастыруға мәжбүрлеуде. Осы тұрғыда Францияның (және мүмкін, Ұлыбританияның) ядролық қаруын Еуропалық одақтың ортақ қауіпсіздік жүйесіне біріктіру мәселесі талқылана бастады.
Бұл бастама қандай мүмкіндіктер мен қауіптер туындатуы мүмкін? Еуропалық қауіпсіздіктің болашағы қандай бағытта дамуы керек?
1. Ядролық бірігудің алғышарттары
Бірнеше жыл бойы Еуропа өз қорғанысын НАТО-ға, яғни негізінен АҚШ-тың әскери қуатына сүйеніп құрды. Алайда, Трамп әкімшілігінің НАТО-дан алыстау ұстанымы, АҚШ-тың Еуропадағы рөлінің белгісіздігі ЕО-ға өз қауіпсіздігін нығайтуды ойластыруға мәжбүрледі.
Еуропада қазірдің өзінде АҚШ-тың тактикалық ядролық қаруы орналастырылған. Германия, Италия, Бельгия, Нидерланды және Түркия аумағында АҚШ-тың 100-ге жуық ядролық оқтұмсығы бар. Егер Вашингтон бұл қаруды әкетсе, Еуропа ядролық қауіпсіздіктің баламалы моделін іздеуге мәжбүр болады.
Франция мен Ұлыбритания – ЕО ішіндегі жалғыз ядролық державалар. Осы орайда Франция өз ядролық арсеналын "еуропаландыру" туралы ұсыныстар жасады. Бірақ бұл ұсыныстың құқықтық, саяси және әскери аспектілері өте күрделі.
2. Ядролық интеграцияның ықтимал сценарийлері
Ядролық тежеуді ортақ жүйеге біріктіру үшін бірнеше қадам қажет:
1️⃣ Еуропалық ядролық стратегияны анықтау:
ЕО мемлекеттері ядролық қару қолданудың ортақ қағидаларын бекітуі керек.
Франция мен Ұлыбритания өздерінің ұлттық мүдделерін ЕО қауіпсіздігімен сәйкестендіруге тиіс.
2️⃣ Ядролық басқаруды үйлестіру:
Ақпарат алмасу, әскери кеңес тетіктері және қаржыландыру жүйесі құрылуы мүмкін.
Мысалы, Франция ядролық қаруды тасымалдайтын жойғыш ұшақтарын Германия мен Польшада орналастыруы мүмкін.
3️⃣ Еуропалық қорғаныс одағы (EDU) аясында ортақ ядролық саясат құру:
Бұл процесс НАТО-дан тәуелсіз жеке еуропалық ядролық тежеу жүйесін қалыптастыруға алып келуі ықтимал.
Алайда Германия, Польша, Италия секілді елдер бұған келісе ме?
3. Ядролық бірігудің ықтимал қауіптері
Бұл бастаманың бірқатар күрделі мәселелері бар:
🔹 Ядролық қару шынымен тежеуші фактор ма?
Израиль, Үндістан, Ұлыбритания секілді ядролық державалар ядролық қаруы жоқ мемлекеттер тарапынан шабуылға ұшырағанын көруге болады.
Бұл ядролық қарудың тиімділігіне қатысты сұрақтар туындатады.
🔹 Жаңа әскери технологиялардың дамуы
Жасанды интеллект, гипердыбыстық зымырандар сияқты жаңа қару түрлері ядролық тепе-теңдікті әлсіретіп, қауіпсіздікті одан әрі тұрақсыздандыруы мүмкін.
🔹 "Ядролық қолшатыр" қаншалықты сенімді?
АҚШ-тың Еуропаны қорғау үшін ядролық қаруын қолданатынына ешқандай кепілдік жоқ.
Франция бұл жүйеге өз бақылауын жоғалтқысы келмейді, ал Германия мен Польша ядролық саясатқа ықпал етпей-ақ оны қаржыландыруға қаншалықты дайын?
🔹 Ядролық қаруды таратпау келісіміне қайшы келмей ме?
Егер ЕО ядролық қаруын кеңейтсе, бұл Иран мен басқа елдерге ядролық қару жасауға себеп бола ма?
Бұл жағдай Ядролық қаруды таратпау туралы келісімге (ДНЯО) және 2017 жылы қабылданған Ядролық қаруға тыйым салу келісіміне қайшы келуі мүмкін.
4. ЕО-ның басты мәселесі – ядролық қару ма, әлде үйлестірудің әлсіздігі ме?
Бүгінгі таңда НАТО-ға мүше Еуропа елдері жылына 480 млрд доллар қорғанысқа жұмсайды. Бұл Ресейдің әскери бюджетінен 4 есе көп (120 млрд доллар). Бірақ бұл қаражат біріктірілмегендіктен, әскери қуатты арттыруға толық мүмкіндік бермейді.
Сондықтан басты проблема "Еуропалық атом бомбасының" жоқтығында емес, қорғаныс ресурстарының үйлесімсіздігінде.
ЕО ядролық қаруды дамытқаннан гөрі, қорғаныс саласында:
✅ Әскери координацияны күшейту
✅ Қорғаныс өнеркәсібін үйлестіру
✅ Ресурстарды тиімді бөлу секілді мәселелерге назар аударуы тиіс.
5. Дипломатия – қауіпсіздікті қамтамасыз етудің негізгі жолы
Кез келген жағдайда, Еуропаның қауіпсіздігін нығайтудың басты жолы – дипломатия.
✅ Украинадағы соғысты тоқтату – ең маңызды басымдық.
✅ Ресеймен жаңа қауіпсіздік архитектурасын қалыптастыру қажет.
✅ НАТО-ны реформалау немесе ЕҚЫҰ аясында қауіпсіздікті нығайту маңызды.
Егер бұл мәселелер шешілсе, Еуропаның қауіпсіздігі үшін ядролық қаруды біріктірудің қажеті болмайды.
Ядролық қаруды ЕО-ға біріктіру – тек әскери емес, саяси, экономикалық, құқықтық тұрғыдан да күрделі мәселе.
Бұл бастаманың тиімділігі күмәнді, ал оның тәуекелдері өте жоғары.
Еуропалық қауіпсіздікті арттырудың ең ұтымды жолы – ядролық қаруға инвестиция салу емес, қорғаныс жүйесін үйлестіру және дипломатияны күшейту.
ЕО үшін басты сұрақ: шын қауіп – ядролық қарудың жоқтығы ма, әлде Еуропаның өз ішінде саяси үйлесімнің болмағандығынан біріге алмай отырма әлі анықтауға тура келеді.