Munarmedia.kz.03.11.2025 ж. /Астана/-Қазақстандықтардың зейнетақы жинақтары бүгінде тек ел ішінде ғана емес, шетел экономикасына да жұмыс істеп жатыр.
Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорының (БЖЗҚ) 2024 жылға арналған қаржылық есебі осы үрдісті анық көрсетеді. Қордың активтерін басқарып отырған Ұлттық банк триллиондаған теңгені түрлі елдердің құнды қағаздары мен облигацияларына орналастырып отыр.
Бұл жағдай қоғамда “қазақстандықтардың болашағына арналған қаржы неге өзге мемлекеттердің экономикасын қолдап жатыр?” деген заңды сұрақ тудырды.
22,5 трлн теңге — Ұлттық банктің басқаруындағы алып актив
2024 жылдың қорытындысы бойынша, БЖЗҚ активтерінің жалпы көлемі 22,5 трлн теңгеге жеткен. Бұл сома — 2025 жылғы мемлекеттік бюджеттің жалпы көлемінен де көп.
Осы қаражаттың шамамен тоғыз трлн теңгесі доллар түрінде шетелдік нарықтарға бағытталған.
Ұлттық банк зейнетақы жинақтарын түрлі қаржы құралдарына — облигациялар, депозиттер, халықаралық құнды қағаздарға инвестициялайды. Бұл инвестициялар Қазақстанның ішінде де, сыртында да жүзеге асырылады.
Қайда және неге салынып жатыр?
БЖЗҚ активтерінің елеулі бөлігі ел ішіндегі ірі мемлекеттік және корпоративтік құрылымдарға бағытталған.
Мәселен, «Бәйтерек» холдингінің корпоративтік облигацияларына – 433 млрд теңге, ал «Қазатомөнеркәсіптің» (Kazatomprom) депозитарлық қолхаттарына 244 млрд теңге салынған (өткен жылы бұл көрсеткіш 266 млрд болған).
Алайда, есептілік деректері көрсеткендей, зейнетақы активтерінің айтарлықтай бөлігі Қазақстаннан тыс аймақтардағы қаржы нарықтарына да инвестицияланып отыр.
Азия мен Латын Америкасына бағытталған капитал
Қаржылық талдаушы Андрей Чеботарёвтің айтуынша, Ұлттық банк бұл қаражатты тұрақты табыс әкелетін, тәуекелі төмен шетелдік бағалы қағаздарға орналастыру арқылы активтердің қауіпсіздігін қамтамасыз етуді көздейді.
— «Мұндай саясаттың мақсаты — табыс көзін әртараптандыру. Қазақстандық нарықтың сыйымдылығы шектеулі, сондықтан Ұлттық банк Азия мен Латын Америка елдерінің мемлекеттік облигацияларына, халықаралық қаржы институттарының қағаздарына инвестиция салуға мәжбүр», — дейді сарапшы.
Шынында да, БЖЗҚ қаражаты салынған шетелдік бағыттардың қатарында Оңтүстік-Шығыс Азия елдері мен Оңтүстік Америка мемлекеттерінің мемлекеттік бағалы қағаздары бар. Бұл — табыстылық коэффициенті жоғары, бірақ ұлттық экономикадан тыс жатқан активтер.
Мәселенің екінші жағы: ішкі экономика неге жеткіліксіз тартымды?
Экономикалық тұрғыдан мұндай саясат түсінікті болғанымен, ол ел ішінде бірнеше өткір сұрақ тудырады.
Егер зейнетақы ақшасы шетел экономикасына жұмыс істеп жатса, онда Қазақстанның өз нарығы неге инвестиция үшін тартымсыз деген мәселе туындайды.
Сарапшылардың пікірінше, мұнда негізгі себептер — жергілікті жобалардың төмен табыстылығы, қаржы нарығының дамымауы және жүйелі тәуекелдердің көптігі.
Бұған қоса, ел ішіндегі қаржы құралдарының жетіспеуі де маңызды фактор.
Ұлттық банктің уәжі және қоғамның күдігі
Ұлттық банк өз кезегінде бұл шешімдердің барлығы инвестициялық портфельдің тұрақтылығын сақтау үшін қабылданатынын айтады.
Шетелдік активтерге салынған қаражат ұзақ мерзімді табыс әкеліп, теңгенің девальвация тәуекелін азайтуға мүмкіндік береді.
Дегенмен, қоғам тарапынан «қазақстандықтардың зейнетақысы өз еліне жұмыс істеуі керек» деген ұстаным да күшейіп келеді.
Экономистердің бір бөлігі бұл саясат елдің нақты секторын қаржыландыру мүмкіндігін төмендетеді деп есептейді.
БЖЗҚ-ның инвестициялық портфелі бүгінде жаһандық сипатқа ие.
Зейнетақы активтері Азия мен Латын Америка нарықтарында, халықаралық қаржы институттарында жұмыс істеп тұр.
Алайда бұл саясат ұзақ мерзімде өзін ақтай ма — сұрақтың ашық тұсы сол.
Қазақстанның қаржы жүйесі мен нақты экономикасы шетелдік нарықтармен бәсекеге қабілетті бола алған күні ғана, қазақстандықтардың зейнетақысы өз елінің дамуына тікелей үлес қосатын құралға айналмақ.