Оманның дипломатиялық көтерілісі: Ескі жаулар жаңа келіссөздер алаңында
Қазіргі әлемде геосаяси тұрақсыздық, қарулы қақтығыстар мен аймақтық дағдарыстар көбейіп барады. Бұл жағдайда Иран мен АҚШ арасындағы жаңа ядерлік келіссөздер жаңа бір үміт сәулесін шоғырландырып отыр. Бұл келіссөздер Оман астанасы Маскатта өтті, бұл қала бұрындары да Иран мен АҚШ арасындағы бірқатар дипломатиялық қадамдардың бастамасы болған. Атап айтқанда, 2015 жылғы JCPOA (Жалпы Компромиссалық Жоспар) жасалған кезде де Оман маңызды рөл атқарды.
Маскат: Әрқашан бейбітшілік үшін маңызды алаң
Маскаттың таңдалуы кездейсоқ емес. Оман, өзінің бейтарап позициясымен, осы келіссөздерге мықты делдал болды. Оманның сыртқы істер министрі Бадр Альбусаиди келіссөздер процесінің басты делдалдары ретінде жұмыс істейді, бұл мемлекет үшін ерекше дипломатиялық маңызға ие. 2015 жылы бұл мемлекет Иран мен АҚШ арасында сенімділік пен түсіністік негізін қалады, ал қазіргі жағдайда бұл коридор тағы да шешуші рөл атқарып отыр.
Трамптың болжамды ұстанымы мен Иранның қарсы әрекеттері
Президент Дональд Трамптың жариялаған пікірлері де көңіл аудартады. Ол Иранмен жасалған келіссөздерді қолдайтындығын айтып, бірақ нақты мәлімдеме жасамай, жағдайдың әлі аяқталмағанын көрсетті. Бұл үміт пен алаңдаушылық арасындағы теңгерімнің дәлелі.
Иран үшін бұл келіссөздер тек саяси тұрғыдан ғана емес, экономикалық тұрғыдан да маңызды. Иранның жаһандық нарыққа қайта оралуы, экономикалық санкциялардың жеңілдетілуі, елдің қаржы жағдайын тұрақтандыруға бағытталған қадамдар болар еді. Бірақ Иранның осы келіссөздерде тек экономикалық жеңілдіктер сұрауы мүмкін емес — бұл дипломатиялық стратегия.
Иранның идеологиялық қағидаттары мен әскери күштері
Иранның жоғарғы басшысы аятолла Сейид Али Хаменеи осы келіссөздер туралы мәлімдеме жасап, өз елінің идеологиялық бағытынан бас тартпайтынын білдірді. Оның сөздері тек сыртқы саясаттың ғана емес, ішкі қоғамның да қатысушысы екенін көрсетеді. Хаменеи дипломатиялық келіссөздер арқылы Иранның ұлттық, діни және саяси көзқарастарын қорғауға бағытталған іс-шараларға басымдық береді. Оның сөзіне қарап, Иран өз ұлттық қауіпсіздігін қорғауды басты мақсат етіп қойған.
Израильдің қатысуы және Таяу Шығыс геосаясаты
Израильдің бұл келіссөздерге әсері де елеулі. Израиль Иранның ядролық мүмкіндіктеріне қарсы күрес жүргізіп келеді, әрі әрбір дипломатиялық қадам олардың қауіпсіздік стратегиясына әсер етуі мүмкін. Иран мен АҚШ арасындағы қатынастардың өзгеруі Израильдің әскери саясатында да айтарлықтай өзгерістерге әкелуі мүмкін. Егер Иран өз ядролық бағдарламасын сақтай отырып, АҚШ-қа қатысты белгілі бір жеңілдіктерге қол жеткізсе, Израиль бұған қалай қарсы әрекет етеді? Бұл сұрақ өзекті болып қалмақ.
Қытай мен Ресейдің рөлі: Жаңа халықаралық қатынастар
Бұл келіссөздердегі Қытай мен Ресейдің рөлі де ерекше. Қытай, Иранның негізгі экономикалық серіктесі ретінде, келіссөздер процесінде ықпалды болып табылады. Сонымен қатар, Ресей өзінің стратегиялық серіктесі Иранды қолдай отырып, әлемдік аренада ықпалын күшейту үшін жаңа дипломатиялық бағыттарды ұсына алады. Осылайша, тек АҚШ пен Иран ғана емес, бұл келіссөздерде басқа да мемлекеттердің қатысуы маңызды факторға айналуда.
Болашақтағы сценарийлер: Құрылымдық өзгерістер мен дипломатияның көрінісі
Иран мен АҚШ арасындағы келіссөздер әлемдік саясатқа маңызды әсер етуі мүмкін. Егер келіссөздер сәтті болса, Иранның ядролық бағдарламасын шектеу мен халықаралық нарықтарға кіру мүмкіндігі арта түседі. Бірақ бұған қарсы тағы да идеологиялық қарсыластықтар мен сыртқы қысымдар бар. Мүмкін, бұл келіссөздер тек уақытша тыныштық әкелуі мүмкін, бірақ соңғы шешімдер тек кейінірек айқын болады.
Сонымен қатар, Иран мен АҚШ арасындағы келіссөздер өздері үлкен мәнге ие. Олар жаңа геосаяси тәртіптің қалыптасуына ықпал етеді және әлемде жаңа дипломатиялық дәуірдің басталуына жол ашады.
Маскаттағы келіссөздер жаһандық саяси сахнада маңызды сәт болып табылады. Әрбір тарап өз мақсатына жету үшін көп күш жұмсауда. Ал дипломатия мен бейбітшілікке деген ұмтылыс әлемді апаттың алдын алатын бірегей мүмкіндіктерге алып келуі мүмкін. Оманның бейтараптығы мен Қытай мен Ресейдің ықпалы осындай келіссөздерде шешуші рөл атқарып отыр.
Маскаттағы диалог — тек қана екі ел арасындағы ғана емес, жаһандық қауіпсіздік пен саяси тұрақтылыққа әсер ететін маңызды саяси іс-шара. Әлем бүгінде күрделі геосаяси кезеңге аяқ басқан кезде, бұл келіссөздер жаңа дипломатиялық жолды көрсетіп, тек әлемдік саясаттың бағытын ғана емес, адамзаттың болашақ тарихын да айқындауы мүмкін.