Munarmedia.kz 18.10.2025 /Астана/ Авторитарлы режимдер кезеңіндегі ашылмаған құпиялар енді жаңа шындықпен бетпе-бет келуде
АҚШ-тың 35-ші президенті Джон Фицджералд Кеннедидің өлімі – ХХ ғасырдың ең жұмбақ әрі қайғылы оқиғаларының бірі. 1963 жылдың 22 қарашасында Даллас қаласында атыс құрбаны болған жас әрі үміт күттірген көшбасшының өліміне қатысты түрлі теориялар айтылып келді. Ресми нұсқаға сәйкес, оны Ли Харви Освальд жалғыз өзі өлтірген. Алайда бұл нұсқаға күмән келтірген зерттеушілер, журналистер мен саясаткерлердің қарасы аз болған жоқ.
Енді, арада 62 жыл өткенде, бұл тарихи оқиға жаңа қырынан қарастырылмақ. Ресей үкіметі Кеннеди қастандығына қатысты өзінде сақтаулы тұрған 350 беттен тұратын құпия құжатты АҚШ Конгресіне ұсынуға дайын екенін мәлімдеді. Ақпаратты Флорида штатының конгрессмені Анна Паулина Луна ресми түрде жариялады. Оның айтуынша, бұл құжаттар Кеннедидің өліміне қатысты бұрын-соңды айтылмаған мәліметтерді қамтуы мүмкін.
Құжат кімнің қолында және неге дәл қазір?
350 беттен тұратын құжат ресейлік архивтерден алынған және Кеңес Одағы кезеңіндегі арнайы қызметтердің, атап айтқанда, КГБ-ның ішкі есептері мен дипломатиялық шолуларына негізделген. Бұл материалдарды Ресейдің АҚШ-тағы елшісі Александр Дарчиев Анна Паулина Лунаға жеке өзі табыстайтынын хабарлаған.
Конгрессмен Луна мәлімдемесінде:
«Бұл тарихи сәт. АҚШ Конгресі 1990-жылдары осыған ұқсас құжаттарды алуға тырысқанымен, рұқсат ала алмаған еді. Енді алғаш рет бізде бұл құжаттарға тікелей қол жеткізу мүмкіндігі туып отыр. Біз оларды алған сәтте дереу жариялаймыз», – деді.
Ресей тарапы бұл әрекетті АҚШ халқына «тарихи әділеттілік» орнату деп сипаттайды. Алайда кей сарапшылар мұны геосаяси дипломатияның жаңа құралы ретінде де бағалауда. Қазіргі шиеленіскен халықаралық жағдайда Кремль осындай ақпараттық ықпал арқылы өз позициясын нығайтуды көздеуі мүмкін.
Құжаттарда не жазылған болуы мүмкін?
Ашық дереккөздердегі ақпараттарға сүйенсек, құжатта бірнеше тың мәлімет болуы ықтимал:
-
КГБ-ның бақылау деректері: Ли Харви Освальдтың Кеңес Одағында (1959–1962 жж.) тұрған кезіндегі іс-әрекеттері мен психологиялық бағалауы;
-
Кеннеди мен Хрущёв арасындағы құпия келіссөздер: «Кеннеди – Хрущёв бейбітшілік көпірі» деп аталған жоба картасы. Бұл құжатта Аляска мен Ресей арасындағы Берингов бұғазы арқылы өтетін трансконтинентальды туннель жобасы туралы айтылған;
-
Қастандыққа ықтимал қатысы бар өзге елдер немесе ұйымдар туралы аналитикалық болжамдар.
Мұндай ақпараттар бүгінгі саяси сарапшылар мен тарихшылар үшін ғана емес, бүкіл әлем жұртшылығы үшін қызығушылық тудырып отыр. Себебі Кеннедидің өліміне қатысты ресми нұсқа көп жағдайда сенімсіз деп бағаланып келді.
«Бейбітшілік көпірі» – утопия ма, әлде жасырын жоспар ма?
Құжат ішінен табылған «Кеннеди – Хрущёв бейбітшілік көпірі» жобасы – ең тосын әрі қызықты тұс. Бұл картада Ресейдің Чукотка түбегі мен Аляска штатының арасында инфрақұрылымдық көпір (не туннель) салу идеясы бейнеленген. Кей деректер бойынша, бұл идея Кеннеди мен Хрущёвтің бейресми хат алмасуларында көтерілген.
Бүгінгі күннің геосаяси контексінде бұл жоба жүзеге асуы екіталай болғанымен, ол сол кезеңдегі екі алпауыттың қарулы текетірестен гөрі ынтымақтастыққа ұмтылғанын көрсетеді. Бұл – тарихтағы сирек кездесетін шынайы дипломатиялық әрекет көрінісі.
Ақиқат ашыла ма, әлде жұмбақ тереңдей түсе ме?
Кеннедидің өліміне қатысты 60 жылдан астам уақыт өтсе де, бұл оқиға әлем тарихындағы ең терең және шешілмеген қастандықтардың бірі болып отыр. Ресей тарапы ұсынғалы отырған құжаттар шындыққа жол ашар ма, жоқ па – ол уақыттың еншісінде. Алайда бір нәрсе анық: әлем бұл жолы жай қызығушылықпен емес, нақты жауап күтіп отыр.
Жаңа құжаттар расымен де саяси манипуляция емес, тарихи әділеттілікке бастар жол болса, онда бұл ХХІ ғасырдағы ең ірі ақпараттық серпілістердің бірі болмақ.