Munarmedia.kz. 03.11.2025 ж. /Астана/-Қазақстанда қаржылық бақылау жүйесі жаңа кезеңге қадам басты. Қаржы министрінің бұйрығымен бекітілген жаңа тәртіпке сай, енді кредиттік бюролар қазақстандықтардың микрокқаржы ұйымдары (МҚҰ) мен коллекторлық агенттіктер алдындағы берешегі жөніндегі деректерді Мемлекеттік кірістер комитетіне (КГД) беруге міндеттелді.
Бұл шешім қарапайым азамат үшін жай ғана техникалық өзгеріс болып көрінгенімен, іс жүзінде мемлекеттің қаржылық ашықтық саясатының жаңа беті деп бағалауға болады.
Ақпарат алмасудың жаңа тетігі
Жаңа қағида 2025 жылғы 10 қарашадан бастап күшіне еніп, 31 желтоқсанға дейін қолданыста болады.
ИС «Параграф» жүйесінің мәліметінше, Мемлекеттік кірістер комитеті жыл сайын — есепті жылдан кейінгі жылдың 25 қарашасына дейін — жеке тұлғалардың активтері, міндеттемелері, кірістері мен мүлкі туралы декларация тапсыруға міндетті азаматтардың тізімін қалыптастырады.
Осы тізім негізінде КГД «Smart Data Finance» жүйесі арқылы жеке сәйкестендіру нөмірлерін кредиттік бюроларға жолдайды. Ал кредиттік бюролар өз кезегінде 10 жұмыс күні ішінде осы азаматтардың микрокқаржы ұйымдары мен коллекторлар алдындағы берешегі жөніндегі деректерді КГД-ға ұсынуға тиіс.
Бірақ бұл талап барлық азаматқа емес, декларация тапсыру міндеті жүктелген тұлғаларға ғана қатысты.
Мақсат – көлеңкелі қарыздан арылу ма, әлде бақылауды күшейту ме?
Ресми түсіндірмеде жаңа ереже ақпараттың нақтылығын арттыруға және қаржылық тәртіпті нығайтуға бағытталғаны айтылған. Бірақ сарапшылар арасында бұл шешімге қатысты екі түрлі көзқарас бар.
Біріншісі — мемлекет көлеңкелі қаржы айналымын азайтып, салық базасын кеңейтуді көздеп отыр. Соңғы жылдары микрокқаржы ұйымдары мен коллекторлық секторда азаматтық берешек көлемі рекордтық деңгейге жетті. Бұл — экономикалық тәуекелдің басты көзі.
Екіншісі — қаржы нарығындағы дербестік пен жеке құпияның бұзылу қаупі. Егер КГД мен кредиттік бюролар арасындағы ақпарат алмасу жүйесі толық қорғалмаса, жеке деректердің таралу қаупі арта түседі. Сондықтан да бұйрықта арнайы пункт енгізіліп, тараптар салықтық, банк және өзге де заңмен қорғалатын құпияларды сақтау міндетін алды.
Қаржы бақылауы мен азаматтық сенім арасындағы шекара
Экономистердің пікірінше, Қазақстан соңғы жылдары қаржы жүйесін толық цифрландыру бағытына түсті. Дегенмен, ақпараттық ашықтық пен азаматтық сенім арасындағы тепе-теңдік — ең нәзік мәселе.
«Мемлекет үшін әрбір теңге маңызды. Бірақ салықтық ашықтық азаматтың жеке өміріне қол сұқпаумен қатар жүруі керек», — дейді экономист Серік Айтжанов.
Кредиттік бюролар мен КГД арасындағы байланыс — бұл тек қаржылық есеп емес, сонымен қатар сенімнің сынағы. Егер жүйе дұрыс қорғалса, ол көлеңкелі табыс пен жасырын берешек мәселесін шешеді. Ал егер бақылау мен мәлімет алмасу шектен тыс күшейсе, ол азаматтардың қаржылық құпиясына қауіп төндіруі мүмкін.
10 қарашадан бастап күшіне енетін жаңа тетік — Қазақстанның қоғамдық қаржы мәдениетін қалыптастырудағы маңызды қадам. Дегенмен, ол тек техникалық шара ғана емес, қаржы саясаты мен азаматтық құқық арасындағы нәзік тепе-теңдікті сақтауды талап ететін үдеріс болмақ.
Мемлекет пен нарықтың арасындағы бұл жаңа байланыс – бақылау емес, сенімнің сынағы болуға тиіс.