Бүгінде
мигранттар енді арзан жұмысқа келіспейді, олар өз еңбектерінің бағасын біледі.
Қазіргі
заманда халықаралық еңбек миграциясы тек ең
ірі құбылыстардың бірі ғана емес, сонымен қатар, қалыпты жағдайға айналды:
басқа елге жұмыс істеуге бару — нормаға айналды. Мұндай қадамның негізгі себебі
— өз еліңде төленетін жалақыдан көбірек табыс табуға деген ұмтылыс. Бірақ
кейінгі кездері "гастарбайтер" сөзі теріс мәнге ие болды, дегенмен
оның мағынасы "шақырылған жұмысшы" дегенді білдіреді.
Қабылдаушы
тарап үшін жағымды тұсы – арзан жұмыс күшінің келуі, әсіресе жергілікті
тұрғындар жұмыс істегісі келмейтін орындарға. Алайда, бүгінде мигранттар арзан
жұмысқа келіспейді, олар өз еңбектерінің құнын бағалай бастады.
Нашар
экономика миграцияға итермелейді
Centre
for Economic Development директоры Юлий Юсуповтың айтуынша, адамдар лайықты
жұмыс таба алмаса, олар басқа аймақтан немесе елден іздейді. "Жаппай еңбек
миграциясы экономиканың жақсы жағдайда емес екенін көрсетеді. Дегенмен, еңбек
миграциясының оң жақтары да бар. Ол көбінесе адамдарға жаңа мамандық пен
тәжірибе алуға мүмкіндік береді. Еңбек мигранттары елге оралғанда, олар жұмыс
істеуге немесе кәсіпкерлікпен айналысуға жақсы дайындалады, бұл ел экономикасын
дамытуға жақсы мүмкіндік береді," – деп атап өтті сарапшы.
Еңбек
миграциясының нарығындағы өзгерістер
Гастарбайтерлерге
деген теріс көзқарас еңбек миграциясы нарығындағы өзгерістерге әсер етті.
Мысалы, Ресейде үкімет 2025 жылы шетел азаматтарының уақытша тұруына 5,5 мың
квота бекітті. Бұл 2024 жылмен салыстырғанда екі есе азайған. Мұндай өзгерістер
Орталық Азиядан келетін мигранттарға, әсіресе Ресейге жұмысқа баруға
үйренгендерге әсер етті.
Сондай-ақ,
соңғы бес жылда мигранттардың азаю тенденциясы байқалып, жергілікті қоғамның
және шенеуніктердің көңіл-күйіне байланысты болды.
Орталық
Азиядағы еңбек миграциясы соңғы жылдары экономикалық және әлеуметтік
факторларға байланысты елеулі өзгерістерге ұшырады. Негізгі үрдістер
миграциялық квоталардың қысқаруы, мигранттарға қатысты қоғамдық пікірдің
өзгеруі және басқа елдердегі жұмыс мүмкіндіктерінің пайда болуы.
Ресейдегі
миграциялық квоталардың қысқаруы
Ресей
үкіметі 2025 жылға арналған шетелдіктердің уақытша тұруына арналған квотаны 5,5
мың рұқсатпен бекітті, бұл 2023 жылмен салыстырғанда (10 595 рұқсат) екі есе
аз. Бұл қысқару әсіресе Орталық Азия азаматтарына әсер етеді, үшін Ресейде
жұмыс істеу дәстүрлі түрде табыс көзі болған. Соңғы бес жылда мигранттарды
"жамшуттар мен равшандар" деп аталатындығы туралы қоғамдық пікірдің
қалыптасуы және жергілікті шенеуніктердің пікірлері әсер етті.
Квоталар
миграциялық жағдай мен аймақтардың экономикалық ахуалын талдау негізінде
қалыптастырылады. Мысалы, Кемерово облысында жаңа жылдан бастап мигранттарға
балалар тағамдарын өндіру, такси, білім беру және басқа да бірқатар салаларда
жұмыс істеуге тыйым салынады. Бұл шектеулерге қарамастан, еңбек миграциясы
елдердің экономикаларына, әсіресе ақша аударымдары арқылы, елеулі үлес қосуда.
Ресейдің
кейбір жоғары оқу орындары шетелдік студенттерге стипендия беріп, бірақ оқуын
аяқтағаннан кейін олардан 3-5 жылға міндетті түрде елде жұмыс істеуді талап
етуде. Бұл тәсіл қаншалықты тиімді болатынын уақыт көрсетеді.
Тәжікстаннан
миграциялық ағындар
Тәжікстанның
еңбек, миграция және халықты жұмыспен қамту министрлігінің мәліметтері бойынша,
2023 жылы шетелге 652 мың адам кеткен, бұл 2022 жылмен салыстырғанда 16% аз.
Мигранттардың негізгі бөлігі Ресейге (627 мың адам) бағытталса, Қазақстан мен
басқа елдерге барушылар әлдеқайда аз. Сонымен қатар, еңбек мигранттарының елге
қайтып оралу саны да өсуде.
Тәжікстандағы
жұмыссыздық деңгейі 1,8%-ды құрайды, ал 2024 жылы орташа жалақы 2013,11
сомониге көтерілді. 2025 жылдан бастап Оңтүстік Корея Тәжікстан азаматтарына
жұмыс істеуге мүмкіндік беретін еңбек рұқсаттары жүйесін (EPS) ашатынын
білдіреді, бұл еңбек миграциясының бағыттарын әртараптандыруды көрсетеді.
Қырғызстандағы
мигранттардың оралуы
Қырғызстанда
кері миграция байқалады: соңғы төрт жылда Ресейден 113 мың қырғыз қайтып
оралды, бұл елге оралғандардың 88%-ын құрайды. Оралғандар саны 2023 жылы 2022
жылмен салыстырғанда 85%-ға өсті. Еңбек мигранттарының саны 1 млн-нан 400 мың
адамға дейін азаюы рубльдің құлдырауымен және елдің әлеуметтік-экономикалық жағдайының
жақсаруымен байланысты.
Сонымен
қатар, Қырғыз азаматтарының Ұлыбританияға ауыл шаруашылығында маусымдық
жұмыстарға шығу үшін тіркеудің ашылуы жаңа мүмкіндіктерді көрсетеді. Бұл үшін
шетелдік паспорт, электрондық поштаға қолжетімділік және сұхбаттан өту талап
етіледі.
Қазақстандағы
жағдай
2024
жылдың 1 сәуіріне дейінгі деректерге сәйкес, Қазақстанда 13,5 мыңнан астам
шетелдік жұмысшы заңды түрде жұмыс істеп жатыр. Олар негізінен құрылыс,
әкімшілік қызмет көрсету, ауыл шаруашылығы, тау-кен өнеркәсібі сияқты салаларда
жұмыс істейді.
Қазақтардың
шетелге шығуы
Қазақстанның
өз азаматтарына қатысты айтар болсақ, жыл сайын шамамен 200 мың қазақстандық
маусымдық және жылдық табыс үшін шетелге шығады. Бұл мәселе жуырда мәжіліс
депутаты Ислам Сүнқар тарапынан көтерілді. Ол экономиканы білікті кадрлармен
қамтамасыз ету мәселесін ерекше атап өтті. "Бүгінде біз техникалық және
жоғары білім алған мамандарды дайындаймыз, алайда олар отандық экономиканы
дамыту үшін жұмыс істеудің орнына Оңтүстік Корея, Польша, Чехия, Ұлыбритания
және Германия секілді елдерде қара жұмыс істейді," – деп мәлімдеді
депутат.
Халықаралық
миграция ұйымының 2023 жылғы деректері бойынша, 193 мың қазақстандық еңбек
мигранты болып табылады.
Қазақстандағы
еңбек нарығындағы кейбір салалар, мысалы құрылыс, ауыл шаруашылығы, балық
шаруашылығы, көлік және қоймалау салалары білікті кадрлардың тапшылығын сезініп
отыр. Алдағы алты жылда бұл тапшылық 22 209 адамды құрауы мүмкін.
Қазақстандағы
еңбек миграциясы
2024
жылдың 1 сәуіріндегі мәлімет бойынша, Қазақстанда 13,5 мыңнан астам шетелдік
азамат заңды түрде жұмыс істеп жатыр. Олар 1728 қазақстандық компанияда жұмыс
істейді. Мигранттардың көпшілігі құрылыс (31,7%), әкімшілік және қосалқы қызмет
көрсету (12%), ауыл, орман және балық шаруашылығы (10,9%), тау-кен өнеркәсібі
(9,4%) және өңдеу өнеркәсібі (9,2%) салаларында жұмыс істейді. Шетелдік
мигранттардың негізгі шығу елдері – Қытай, Өзбекстан, Үндістан және Түркия.
Қазақстандықтардың
өздері де еңбек мигранттары болып табылады. Жыл сайын шамамен 200 мың
қазақстандық шетелге маусымдық және жылдық табыс табу үшін кетеді. Халықаралық
миграция ұйымының мәліметі бойынша, 2023 жылы 193 мың қазақстандық еңбек
мигранты ретінде тіркелген.
Қазіргі
уақытта Қазақстанда құрылыс, ауыл және балық шаруашылығы, көлік және қоймалау
салаларында мамандар тапшылығы сезіліп отыр. Алдағы алты жылда бұл тапшылық 22
209 адамға жетуі мүмкін.
Сондай-ақ,
Қазақстандағы жоғары оқу орындары бітірушілерден диплом алғаннан кейін 3-5 жыл
ішінде елде жұмыс істеуді талап ететін жүйені енгізуді қарастыруда. Бұл Ресейде
де қолданылып жүрген тәсілдердің бірі.
Осылайша,
еңбек миграциясы Орталық Азия елдері экономикасының ажырамас бөлігі болып
табылады. Бұл құбылыс елдердің экономикалық дамуына, әлеуметтік мәселелерді
шешуге және азаматтардың табысының артуына ықпал етеді.
Қазақстандағы
маман тапшылығы
Қазақстандағы
еңбек нарығында құрылыс, ауыл шаруашылығы, көлік және қоймалау салалары
мамандар тапшылығына тап болуда. Алдағы 6 жыл ішінде бұл тапшылық 22 209 адамға
дейін өсуі мүмкін. Осы мәселені шешудің бір жолы ретінде қазақстандық жоғары
оқу орындарының түлектеріне елде 3-5 жыл жұмыс істеу талабы қойылуы мүмкін. Бұл
тәсіл Ресейде де қолданылып келеді, онда шетелдік студенттерге стипендия
беріледі, ал түлектерден белгілі бір мерзім ішінде елде жұмыс істеу талап
етіледі.
Өзбекстандағы
жағдай
Өзбекстанда
2024 жылдың бірінші жартыжылдығында шамамен 115 мың еңбек мигранты елге оралды,
ал жыл соңына дейін 250-300 мың азаматтың оралуы күтілуде. Елге оралған еңбек
мигранттары үшін жаңа жұмыс орындарын ашу қажеттілігі туындауда.
Халықаралық
еңбек миграциясына қатысты ең басты көрсеткіштердің бірі – ақшалай аударымдар
көлемі. 2024 жылдың алғашқы үш айында Өзбекстанға жасалған трансшекаралық ақша
аударымдары 8,6%-ға өсті, ал бұл көрсеткіш 2,5 миллиард долларға жетті.
Аударымдардың басым бөлігі Ресейден келіп түсті, алайда оның үлесі өткен
жылдардағы 78−87%-дан 68%-ға дейін азайды.
Мұндай
үрдістер еңбек миграциясының күрделі және көпқырлы құбылыс екенін және Орталық
Азия елдерінің экономикасына айтарлықтай әсер ететінін көрсетеді.
2024
жылдың бірінші тоқсанында Өзбекстандағы орташа жалақы 4,9 миллион сумды құрады,
бұл шамамен 186 мың теңге. Саясаттанушы Дмитрий Орловтың айтуынша, Өзбекстанның
27 елмен еңбек келісімдері бар болғанымен, негізгі миграция бағыттары
бастапқыда бес елге – Ресей, Қазақстан, Түркия, Оңтүстік Корея және БАӘ-ге
шоғырланған. Соңғы сегіз жылда еңбек миграциясының тұрақты түрде азаюы
байқалуда.
2023
жылдың тамыз айында өзбек мигранттарының арасында Ресейден кету ниеттері туралы
онлайн сауалнама жүргізілді. Сауалнамаға 22,8 мың адам қатысып, олардың жартысы
Ресейден кету туралы ойлағанын айтты. Тағы 25%-ы кетпейтінін мәлімдесе,
қалғандары әлі шешім қабылдамаған.
Эксперттің
пікірінше, мигранттардың Ресейден кетуінің басты себебі рубль бағамының
құлдырауы. Осы себепті Ресейдегі өзбек мигранттарының табысы кейбір салаларда
отанындағы табыс деңгейімен теңесіп отыр.
Еуропада
өзбек мигранттары үшін жұмыс істеу мүмкіндіктері де бар, әсіресе Германияда,
бірақ бұл елдердегі өмір сүру құны мен салықтар өте жоғары. Мысалы, Германияда
бір бөлмелі пәтер жалдау 700 еуроға дейін, ал орталықта 950 еуродан жоғары
болуы мүмкін. Бұл факторлар мигранттардың шешім қабылдауына үлкен әсер етеді.
Литвадағы
Орталық Азия мигранттары
Литва
да Орталық Азиядан келетін мигранттардың санының өсуіне алаңдаулы. Литва
миграция департаментінің мәліметінше, 2024 жылдың 1 қазанына дейін елде 10,6
мың өзбек азаматы тұрған, бұл жыл басындағы 8,2 мың адаммен салыстырғанда
айтарлықтай өсу. Өзбектер Литвадағы төртінші ірі диаспораға айналды. Сондай-ақ,
Тәжікстаннан келген мигранттар саны 9 айда 5,7 мыңнан 7,2 мыңға дейін өсті.
Осылайша,
еңбек миграциясы кез келген елдің экономикалық дамуына маңызды үлес қосады,
соның ішінде Қазақстан мен Орталық Азия елдерінде де бұл үрдіс үлкен мәнге ие
болып отыр. Экономикалық тұрақтылыққа қол жеткізу және мамандар тапшылығын жою
үшін, еңбек миграциясын дұрыс бағыттау және басқару өте маңызды.