2023 жылдан бері Қазақстанның Мемлекеттік кірістер комитеті шетелдік қаржыландыру алатын ұйымдардың тізімін жариялап келеді. Бұл тізімде әлеуметтік мәселелерді шешумен айналысатын ұйымдар да, шетелдік компаниялардың филиалдары да бар. Бірақ, әсіресе, саяси және квазисектор саласында жұмыс істейтін ұйымдар ерекше назар аудартады.
Бұл ұйымдар азаматтық сектор мен медиа кеңістігінде маңызды рөл атқарады. Олар формалды түрде экологиядан бастап, әлеуметтік топтардың құқығын қорғауға дейінгі түрлі жобаларды іске асырумен айналысады. Алайда олардың қаржыландыру көздері – Еуропа мен АҚШ – өз стратегиялық бағдарламаларында бұл жобалардың Қазақстандағы басқару жүйесін өзгертуге бағытталғанын жасырмайды. Мұндай жағдайларда қаржыландыру ақпараттық саясатқа ықпал ету құралына айналуы мүмкін.
Журналист Александр Смолиннің айтуынша, мұндай құрылымдарға "CAPS Unlock" (бұрынғы "Сорос Қазақстан" қоры), "Freedom House", "The Equal Rights Trust" және "National Endowment for Democracy" сияқты халықаралық ұйымдар жатады. Ресейде мұндай ұйымдар "қажетсіз" деп танылғанымен, Қазақстанда олардың өкілдіктері белсенді жұмыс істейді.
Сонымен қатар, тізімде "MediaNet" халықаралық журналистика орталығы, "Ар Рух Хак" қоры (жетекшісі – Бахытжан Торегожина), және "Карагандинский областной экологический центр "Экоцентр"" сияқты жергілікті ұйымдар да бар. Олардан бөлек, "Адил соз" сөз бостандығын қорғау қоры, "Аман-саулық" денсаулық сақтау қоры, және "Хартия за права человека" сияқты ұйымдар да шетелден қаржы алады.
Саясаттанушы Данияр Әшімбаевтың айтуынша, мұндай ұйымдар тыныш жұмыс істеп жүріп, қажет кезде алдыңғы шепке шығады. Мысалы, АЭС құрылысы бойынша референдум аясында экологтар, экономистер, энергетиктер және өзге де топтар сындарлы пікір білдіре бастады. Бұл пікірлердің кейбірі президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың саяси позициясына қарсы бағытталды деген болжам бар.
2024 жылғы Кірістер комитетінің тізімінде шетелдік қаржыландыру алатын 190-нан астам ұйым мен азамат бар. Қазақстанда 23 мыңнан астам үкіметтік емес ұйым тіркелген. Осыған байланысты елде қаржылық ағындардың ашықтығын қамтамасыз етуге бағытталған жаңа заңнамалық түзетулер әзірленіп жатыр.
Алайда, шетелдік ұйымдардың ықпалы азаматтық қоғам үшін пайдасы мен қаупі қатар жүретін күрделі мәселе ретінде қалып отыр. Бұл ұйымдардың түпкі мақсаттары мен олардың елдегі рөлін түсіну үшін ашықтық пен талдаудың маңызы зор.