Тікелей әсер бізге қатты тимейді. Иә, егер президент Трамп термоядролық тарифтік «бомбаны» жарып жіберсе – бұл бізге тек соққы толқынымен жеңіл түрде сезілуі мүмкін, бірақ ол да көбіне психологиялық әсер ғана.
Басты артықшылығымыз – Қазақстан сауда соғыстарының эпицентрінде емес.
Қазір негізгі қақтығыс – АҚШ пен әлемнің ең ірі экономикалары (Қытай, ЕО) арасында. АҚШ-та оларды «лас он бес ел» деп атап жүр, соларға Трамп баж салығын салуға уәде берген.
Ал біздің Америкамен сауда айналымымыз сыртқы саудамыздың 1%-ынан аз, сондықтан 27% көлеміндегі баж салығы енгізілсе де, экономикамызға ауыр соққы болмайды. Неге?
Өткен жылы біз АҚШ-қа 2 миллиард доллардан астам сомаға тауар экспорттап, одан 1 миллиард долларға жуық тауар импорттадық. Яғни, бізде сауда профициті бар – біз АҚШ-қа 10 жылдан бері көбірек тауар сатып келеміз. Иә, біз тарифтер тізімінде бармыз, бірақ бұл жай ғана формалдылық сияқты көрінеді.
АҚШ Қазақстаннан әкелінетін тауарларға енгізгелі отырған 27% баж салығы – шын мәнінде біздің экспортқа әсер етпейді, себебі біздің өнімдер АҚШ-қа стратегиялық материалдар тізімімен кіреді, ал бұл тізімге президенттік ерекше жағдайлар қолданылады – баж салығы салынбайды.
Енді бұл тарифтердің басқа елдерге әсерінен туындайтын жанама салдарлар жайлы айтсақ – кейбір тауарлар біз үшін тіпті арзандауы мүмкін. Баж салығы енгізілген елдер жаңа нарықтар іздей бастайды – сол кезде Қазақстанға техника, металл, көлік құралдары немесе құрылыс материалдары секілді тауарларға тиімді баға ұсыныстары түсуі мүмкін. Бұл отандық бизнес пен тұтынушылар үшін тіпті пайдалы болуы ықтимал. Иә, біз АҚШ нарығын алмастыра алмаймыз, бірақ ТМД елдері арасында біз – көлемімен емес, баға жағынан тартымды нарықпыз.
Ғаламдық инфляция – бұл біздің инфляция емес. Егер тарифтер АҚШ-та инфляцияны күшейтсе (яғни, американдық тұтынушылар үшін тауар бағасының өсуі инфляциялық фактор), онда бұл доллардың әлсіреуіне әкелуі мүмкін. Ал ондай жағдайда Қазақстан долларлық аймақтан импортты арзанырақ алады, тіпті теңге долларға қатысты нығаюы да мүмкін.
Қазақстан – сауда соғысының нысаны емес, керісінше, тұрақтылық аралы. Бұл тек ауызекі сөз емес. Ғаламдық қақтығыстар – бейтарап делдал болып, экспортты кеңейтіп, Азия, Еуроодақ және басқа елдермен сауда байланысын нығайтудың мүмкіндігі. Айтпақшы, бұл жағымды факт – біз АҚШ-пен тікелей сауда жасаймыз және ТМД-дағы бірнеше шағын экономика ішінде АҚШ-пен сауда профициті бар санаулы елдердің біріміз. Бізбен қатар осындай баж салығы Оңтүстік Корея мен басқа "азиялық жолбарыстарға" да енгізілген.
Қазақстан өз өндірушісін қолдауы керек. «Жергілікті өндіруші» деген ұғымды нақтылап, ауыл шаруашылығын, өңдеуді және машина жасауды күшейту қажет. Қазір тиімді несиелер алып, сапалы жабдықтар сатып алуға мүмкіндік туындауы мүмкін. Міне, осындай кезде «Бәйтерек» қорындағы қаражат пайдалы болмақ. Ең бастысы – тез әрекет ету.
(Расул Рысмамбетов)