Munarmedia.kz 19.11.2025 / Астана Қазақстан соңғы үш жылда бұрын-соңды болмаған қаржылық феноменді бастан өткеріп отыр: елдегі банк несиелері портфелі небәрі үш жарым жылдың ішінде екі есе өсіп, кредитке тәуелділік экономика мен қоғамның басты мәселесіне айналды. Оның ішінде ең жылдам ұлғайғаны — тұтынушылық несиелер. Яғни халық табысын емес, қарызын ұлғайтып жатыр.
Экономикалық сарапшы Талғат Тұрғанбек бұл құбылыстың астарында не жатқанын және оның қарапайым азаматтар үшін немен аяқталуы мүмкін екенін қарапайым тілмен түсіндіреді.
Қазақстанда соңғы жылдары нақты жалақының өсімі бәсеңдеді, ал инфляция халықтың сатып алу қабілетін күрт төмендетті. Осындай жағдайда азаматтар тұтынуды қамтамасыз етудің жалғыз жолы ретінде банктік қарызға жүгінуде.
Нәтижесінде:
-
тұтынушылық несие жалпы несие портфелінің ең ірі бөлігін құрады;
-
орташа қазақстандықтың бірнеше кредиті бар;
-
елде қарыз жүктемесі рекордтық деңгейге жетті.
Бұл тренд экономикада «қарыз арқылы өмір сүру» моделінің қалыптасқанын көрсетеді.
Экономистер несиенің күрт өсуін көбіне экономикалық оптимизмнің емес, жүйелік теңгерімсіздіктің белгісі деп санайды. Себебі:
-
халық табысы баяу өседі;
-
инфляция жоғары;
-
әлеуметтік төлемдер қымбатшылыққа ілесе алмайды;
-
жұмыссыздықтың жасырын деңгейі ұлғайған.
Осындай жағдайда несиенің экспоненциалды көтерілуі — экономикалық стресс-жағдайдың білдірмесі.
Қысқа мерзімде несие көлемінің өсуі елдегі экономикалық белсенділікті қолдайды: тауар өтеді, сауда өседі, банктердің табысы артады. Бірақ бұл алыстан қарағанда ғана өсім.
Ұзақ мерзімді перспективада тұтынушылық несиеге тәуелділік мынадай салдарға әкеледі:
-
банктердің тәуекелдері артады;
-
халықтың төлем қабілеті төмендейді;
-
дефолтқа ұшыраған несие саны көбейеді;
-
экономика ішкі тұтыну есебінен «өсу иллюзиясына» түседі.
Экономист Тұрғанбектің айтуынша, мұндай модель қаржылық көпіршікке алып келуі мүмкін.
Егер қазіргі тенденция сақталса, сарапшылар бірнеше нақты тәуекелді атап көрсетеді:
Көп адам табысының 40–60%-ын несие төлеуге жұмсайтын деңгейге жетеді — бұл өте қауіпті шек.
Кредит жабудың қиындауы отбасылық бюджет дағдарысына, әлеуметтік шиеленіске алып келеді.Мемлекет экономиканы қолдау үшін тиімсіз бағдарламалар мен субсидияларға жүгінуі мүмкін, бұл қосымша инфляция тудырады.Төленбеген кредиттердің көбеюі саланың жұмсақ әлсіздігін көрсетеді.
Сарапшының пікірінше, басты шешім — халықтың нақты табысын арттыру. Ол үшін:
-
экономиканың өнімді секторларын дамыту;
-
шағын және орта бизнесті кеңейту;
-
долларсыздандыруды күшейту;
-
жауапсыз несие беруді шектеу;
-
қаржылық сауаттылықты мектептен бастап енгізу қажет.
Қазақстанның экономикалық болашағы несиенің көлемінде емес, азаматтарының қаржылық тұрақтылығында екенін ұғынатын уақыт келді.
Қазақстан қарызға тәуелді экономикалық кезеңге аяқ басты. Тұрғындардың өмірі біртіндеп банктердің төлем кестесіне байлана бастады. Бұл – жай ғана қаржылық тренд емес, елдің экономикалық қауіпсіздігіне әсер ететін стратегиялық мәселе.
Экономистердің ескертуі айқын:
егер несиеге негізделген жалған өсім тоқтатылмаса, Қазақстанды шынайы қаржылық дағдарыс күтіп тұр.
Қажет болса, осы тақырыпқа инфографика немесе талдаудың қысқа нұсқасын да дайындап беремін.