Munarmedia.kz — 14.11.2025Қырғызстанда кафе мен мейрамханалардың жұмысын сағат 22:00-де тоқтатуға бағытталған жаңа тыйым елді өршіп тұрған энергия дағдарысынан құтқарудың орнына, кәсіпкерлерді, қызмет көрсету секторын және жалпы қалалық экономиканы тығырыққа тіреді. Билік бұл қадамды мәжбүрлі шешім деп түсіндіргенімен, қоғам үшін төнген жанама салдары әлдеқайда күрделі болып шықты.
Ереже жарияланғаны сол – жазалау шаралары дереу басталды.
Ош мэрі Женішбек Токторбаев түнгі 22:00-ден кейін жұмыс істеген қоғамдық тамақтану орындарын бір айға жарық пен судан ажырату туралы тапсырма берді. Сонымен бірге әр нысанға милиция қойылып, кәсіпкерлердің жасырын жұмыс істеу мүмкіндігі толығымен бөгелді.
Бұл шешім қоғамда «билік алдын ала дайындықсыз, түсіндірусіз әрекет етті» деген сын туғызуда. Расында, ереже қолданысқа енгізілген күні-ақ жазалау басталуы — жүйелі басқаруға емес, эмоцияға құрылған қадамды еске салады.
Кәсіпкерлер тыйымды бұзбай, бірақ жұмысын жалғастыру үшін түрлі тәсіл ұсынған:
-
генератор қолдану,
-
дыбыс өткізбейтін жабдықтар қою,
-
шаммен жұмыс істеу,
-
түнгі мәзірді жеңілдету,
-
тек доставка бағытында қызмет көрсету.
Алайда билік ешқандай ұсынысты қарастырмаған, тіпті дыбыссыз қорапқа орналастыру ұсынылған генератордың өзіне рұқсат берілмеген.
Бұл — кәсіпкерлердің билікке деген сеніміне үлкен сызат түсіретін фактор. Жағдай бір ғана сұрақты көтереді: билік бизнес өкілдерімен диалогқа дайын ба?
Электрді үнемдеу – стратегиялық міндет. Алайда бұл мақсатқа жетуге арналған құралдар дұрыс таңдалмаса, қоғамға келетін залал пайдалы нәтижеден асып түсуі мүмкін.
-
мейрамханалар мен кафелердің табысы күрт азайды;
-
азық-түлік өнімдері бұзылып, кәсіпкерлер шығынға батты;
-
қызметкерлер түнгі ауысымнан айырылып, табыс көлемі кеміді.
-
жеткізу қызметі тоқтап, жүздеген курьер жұмыссыз қалды;
-
такси жүргізушілерінің тапсырысы азайды;
-
той, іс-шара индустриясы толықтай тежелді.
Қызмет көрсету саласы Қырғызстанның қалалық экономикасында аса маңызды рөл атқаратынын ескерсек, бұл шектеулер орта және төменгі табысты азаматтарға ауыр тиетіні анық.
Әлеуметтік желілерде милиция қызметкерлерінің тойдан тараған адамдарды бақылап жүрген видеолары тарап, қоғамда қысым күшейгені байқалады.
Қоғамдық пікірде екі негізгі сұрақ талқылануда:
-
Энергия үнемдеудің ауыртпалығын неге тек бизнес пен қарапайым азаматтар көтеруі керек?
-
Энергия тапшылығы — басқарудағы жүйелі проблеманың белгісі емес пе?
Бұл сұрақтарға билік тарапынан айқын жауап жоқ.
Ресми деректерге сәйкес, 2025 жылдың алғашқы он айында электр энергиясын тұтыну лимиті айтарлықтай артқан. Сондықтан шектеу — амалсыз шара деп түсіндірілуде.
Алайда сарапшылар «энергия тапшылығы тек түнгі мейрамханалар жұмысымен байланысты емес» екенін айтады. Тұтынудың артуы:
-
өндіріс өсімі,
-
электр желілерінің ескіруі,
-
энергия көздерінің тапшылығы,
-
маусымдық ауытқулар
сияқты күрделі жүйелі себептерге байланысты болуы мүмкін.
Тек қоғамдық тамақтану секторын жабу — мәселені түбегейлі шешпейді.
Саяси климатты ескерсек, мұндай қатаң тыйымдар сайлау қарсаңында билік үшін қауіпті болуы мүмкін.
Наразылықтың жинақталуы, бизнес қауымдастығының ашуы, жастар арасындағы әлеуметтік желідегі сын — мұның бәрі қоғамдық көңіл-күйді әлсіретеді. Әсіресе орта таптың билікке деген сенімі азайса, бұл саяси тұрақтылықтың әлсіреуіне әкеледі.
Сарапшылардың айтуынша, билік төмендегідей жұмсақ әрі тиімді модельдерді қолдана алар еді:
-
кәсіпкерлермен диалог орнату,
-
жеңілдетілген режим енгізу (мысалы, музыкасыз, тек доставка),
-
генераторларды сертификаттау,
-
дыбыс пен жарықты реттейтін нормалар жасау,
-
энергияны үнемдейтін құрылғыларға субсидия бөлу,
-
тұтыну лимитін кезең-кезеңімен қысқарту.
Бұл нұсқалар қоғамға да, экономикаға да әлдеқайда тиімді болар еді.
Қырғызстанның қазіргі жағдайы бір шындықты айқын көрсетті:
Энергия тапшылығымен күресудегі қателік — экономикалық дағдарысқа апарады.
Түнгі тыйым нақты нәтиже берді ме — бұл сұраққа әзірге ешкім нақты жауап бере алмайды. Бірақ оның салдары, әсіресе шағын бизнеске тиген соққысы, қазірдің өзінде анық көрініп тұр.
Халық пен кәсіпкерлер биліктен тек бір нәрсе күтеді — жүйелі жоспар, алдын ала талдау және диалог.