Munarmedia.kz 24.06.2025 /Астана/-Израиль мен Иран арасындағы соғыс Владимир Путинді күрделі стратегиялық тығырыққа тіреп отыр. 2022 жылы Украинаға басып кіргеннен кейін Иран Ресейге жақын одақтасқа айналды. Бұл жаңа мәртебе биылғы қаңтарда қол қойылған Стратегиялық әріптестік туралы келісіммен бекітілді.
Бірақ қазіргі соғыс жағдайында Мәскеу Таяу Шығыстағы серіктесіне сөзбен де, іспен де көмектесе алмай отыр. Ресей сыртқы саясаты өзін-өзі аңыздандырып, өткеннің даңқына сүйенеді: бір кездері Мәскеудің бір ғана ескертуі Батыстың агрессиясын тоқтатуға жеткен — Суэц дағдарысы немесе араб-израиль соғыстары мысал бола алады. Алайда бүгінгі Кремль ондай бедел мен күштен айырылған.
Ресей — әлсіреген «ядролық көлеңке»
Украинадағы соғыста ядролық қорқыту тетіктері бір рет пайдаланылып қойған. Ал Иран үшін бұл шекке қайтадан бару — тым қымбатқа түсер қадам. Бүгінде ешкім Мәскеудің ядролық бопсасына сенбейді. Өзін құтқара алмаған Ресей Иран үшін бәрін қатерге тігуге бармайды.
Кремль өзі үнемі айтатын логикамен Иранға қарсы жақтың артықшылығын түсініп отыр. Путин: «Украина Ресей үшін Батысқа қарағанда маңыздырақ, сондықтан біз көбірек құрбандыққа барамыз» деген болатын. Енді дәл осы ережені АҚШ пен Израиль Иранға қарсы қолданып отыр — олар Иран режимін жою үшін Мәскеуден де, Теһраннан да артық тәуекелге баруға әзір.
Кім жау, кім дос?
Мәскеуді Иранға қатысты шешім қабылдауда тағы бір нәрсе шектеп отыр: Иранның қарсыластары – Ресейдің ашық жаулары емес. Израиль, Парсы шығанағының монархиялары, Трамп әкімшілігі — Кремльмен толықтай жауласпаған елдер. Тіпті Путин Трамппен «үлкен мәміле» жасауға үміт артып келеді. Осы жағдайда Иранға шын ниетпен көмек көрсету – сол үмітті біржолата үзумен тең.
Дегенмен, Ресей үшін Иран — құлауына жол беруге болмайтын режим. Қытай Украинада Ресей жеңілуге тиіс емес деп санаса, Кремль үшін Иран дәл сондай символ. Таяу Шығыстағы соғысты тоқтата алмаса да, Ресей делдалдық рөлін саудалауға кірісті.
Мұнай мен хаостың пайдасы
Қысқа мерзімде Кремль үшін бұл соғыстың белгілі бір пайдасы бар. Мұнай бағасы $65–70-тен $78-ге дейін көтерілді, ал бұл Ресей үшін тиімді. Бұдан бөлек, әлемнің кез келген нүктесінде күш қолдану актісі — әсіресе уақтылы және батыл жасалса — Ресейдің Украинадағы әрекеттерін көлеңкеде қалдырып, халықаралық фокус бағытын өзгертеді. Бүгінгі Ресей – әлемдік тәртіпсіздік пен қақтығыстардан ұтатын мемлекет.
Алайда ұзақ мерзімді залал әлдеқайда терең. Иран енді Кремль үшін «жаудың жауы» ғана емес — толыққанды стратегиялық серіктес. Ресейге қажет болған кезде Иран соғыс дрондарын берді, санкцияны айналып өту тәжірибесімен бөлісті, BRICS және ШЫҰ құрамына енді, ЕАЭО-мен еркін сауда аймағын құрды. Теһран сонымен бірге Ресейдің реакциялық, дәстүршіл әрі батысқа қарсы риторикасына сай идеологиялық серіктеске айналды.
Ең бастысы, Иран — «толыққанды егемендік» идеясын насихаттаудың тірі мысалы: онда мемлекеттік құқық – адам құқығынан үстем, үкімет – қоғамнан үстем. Ондай елдің жеңілуі – Ресейдің көпполярлы әлем картасындағы тағы бір минус.
Дос та емес, жау да емес
Бірақ ахуалды Ресейдің өзі де күрделендіріп отыр. Израиль Мәскеудің көне жауы емес, керісінше – батыс лагеріндегі ең бейтарап елдердің бірі. Ресей әскери орталарында тіпті Израильдің батылдығы, өз пікірін қорғаудағы табандылығы жиі мақталады.
Сонымен қатар, Путин Сириядағы соғыстағыдай қадамға баруға қауқарсыз. Ол кезде Кремль Араб елдеріндегі ықпалын арттырса, бұл жолы Израиль мен АҚШ қарсы. Делдалдық рөлге де жай ғана келе салуға болмайды – оған тараптардың келісімі қажет, ал Таяу Шығыста бұл келісімге тек Вашингтон арқылы ғана қол жеткізіледі.
Делдал болуға дайын, бірақ...
Соңғы айларда Мәскеу өзін Вашингтонның Иран бойынша серіктесі ретінде көрсетуге тырысып келеді. 12 ақпандағы Трамп–Путин телефон әңгімесінде Кремль Украина тақырыбынан қашып, Таяу Шығысқа көшуді көздеді. Путин Нетаньяхумен, Пезешкианмен сөйлесті, кейін Трампқа қоңырау шалып, делдал болуға ұсыныс жасады. Ал Трамп бұған әзілмен жауап қайтарды:
«Маған бір жақсылық жаса – алдымен өзіңде делдал бол. Алдымен Ресей мәселесін шешіп алайық, жарай ма?»
Бұл жауап Путиннің әлемдік бейбітшілік орнатушы ретіндегі рөліне деген сенімнің әлсіздігін көрсетті.
Сонымен қатар, Израиль қоғамы 7 қазандағы шабуылдан кейін Ресейдің ХАМАС-пен тығыз байланыстарына көңілі қалған. Ирандық ракеталардың Израиль ПВО-сын бұзып өткені жайлы айтылып жүрген ресейлік «модернизация» жөніндегі сыбыстар жағдайды одан әрі ушықтыруда.
Ал Мәскеудегі Иран елшісі өз мәлімдемесінде Иранды «сионистік режим мен америкалық қару-жарақ» шабуылдағанын, халықаралық ұйымдар үнсіз екенін айтты. Бірақ Мәскеуге нақты алғыс айтылмады. Бұл Ресейдің көмегі жеткіліксіз дегенді меңзейді.
Орны бос қалған валюта
Ресейдің делдал ретіндегі басты артықшылықтары – араб-израиль дауларында бейтараптық және оқшауланған режимдер мен Батыс арасындағы байланыстырушы рөлі болатын. Бірақ бұл капитал күлге айналды. Мәскеудің бүгінгі соғысы мен қатаң идеологиялық ұстанымы оны бұрынғы серіктестерден де алшақтатып отыр.
Бұрын Сирияда әскери араласу арқылы Ресей халықаралық аренада қайтадан сөзге ие болса, қазір ол соғысушы тараптарға бірдей қабылданбайтын елге айналды. Түркия, Катар секілді балама медиаторлармен салыстырғанда, Кремльде ешқандай артықшылық қалмады.
Бүгінде Путин одақтасын қорғай алмай, БРИКС пен ШЫҰ-дан да нақты қолдау көрмей, тек Иранды «бізден әскери көмек сұраған жоқ» деген сылтаумен құтқармақ.
Алайда егер Иран шынымен көмек сұраса — Ресейдің қолынан ештеңе келмейді. Путин Израильмен де, Трамппен де ашық қақтығыса алмайды. Украинадағы соғыс оны бар мүмкіндігінен айырды. Қазір Кремльде тек делдалдық иллюзия ғана қалған. Бірақ ол да негізінен өз соғысын саудалауға арналған құрал ғана.