Қазақстан Швейцарияда бұғатталған және Боранбаевтар отбасының меншігі болуы мүмкін активтерге қатысты талаптарынан бас тартты. Назарбаевтың бұрынғы құдасы мемлекет тарапынан қудалаудан ақыры құтылған сияқты. Бірақ Тұңғыш президенттің басқа туыстарының жағдайы қалай? «Заңсыз алынған активтерді қайтару» процесі олардың қайсысына әсер етті, ал кімдер жазадан құтылып кетті? Расында, Тимур Құлыбаев та мемлекетпен есеп айырысуға дайындалып жатыр ма?
Соңғы кезде Назарбаевтар әулетінің активтері туралы жаңалықтар жиі шығып жатыр. Мысалы, ақпан айының соңында Қайрат Боранбаев үшін жақсы жаңалық шықты – Швейцария оның әйелі Шолпан Боранбаеваға тиесілі 212 миллион долларды бұғаттан босатты. Бұл қаражат олигархқа қатысты тергеу кезінде бұғатталған еді, бірақ оның бостандыққа шығуынан кейін бұл қаражаттың заңдылығына қатысты күмән сейілді.
Алайда Назарбаевтың басқа туыстары үшін жағдай онша жақсы емес. 12 ақпанда Назарбаевтың немересі Нұрали Әлиев («Транстелеком» акционерлер құрамында болған, Дариға Назарбаеваның ұлы) компаниядағы үлесін сатып, директорлар кеңесінің төрағасы қызметінен кеткені белгілі болды. Ол 75% акцияға иелік еткен, бірақ компанияны кімге және қандай бағаға сатқандығы белгісіз.
Қаңтар айында Тұңғыш Президенттің жиені Ханболат Назарбаев Астанада заңсыз салынған және сот шешімі бойынша бұзылуға тиіс ғимаратты өз бауырына сыйға тартқаны туралы ақпарат тарады. Ал 2023 жылдың қазан айында БАҚ-та Астананың орталығында Дариға Назарбаеваның резиденциясы сүріліп жатқаны жазылды.
Бұл жағдайлар Назарбаевтың туыстарының байлығына айтарлықтай әсер еткен жоқ. Дариға Назарбаева мен ұлы Нұрали Әлиев әлі де Forbes Kazakhstan рейтингіндегі ең бай 50 қазақстандықтың қатарында. Дариға Назарбаева 15-орында тұр, оның байлығы 590 миллион доллар деп бағаланады (2022 жылмен салыстырғанда 6 миллион долларға өскен).
Forbes тек заңды түрде тіркелген активтерді ескеретіндіктен, Дариғаның қаржылық жағдайының шынайы көрінісі белгісіз. Оның мемлекетке қайтарылған жалғыз белгілі активі – «Думан» қонақ үйі. Бірақ ол әлі күнге дейін «Регион-Медиа» ЖШС, «Европа плюс Казахстан» ЖШС және НТК телеарнасына иелік етеді.
Ал Нұрали Әлиев 2024 жылы ең бай қазақстандықтардың ішінде 41-орында тұр, оның байлығы 220 миллион доллар деп бағаланады (2022 жылмен салыстырғанда 43 миллион долларға азайған). «Транстелекомды» сату туралы деректерден бөлек, оның басқа активтерін қайтару жөнінде ашық ақпарат жоқ.
Назарбаевтың кіші қызы Әлия Назарбаева 2022 жылы «Оператор РОП» компаниясынан айырылған болатын. Бұл – оның мемлекетке қайтарған жалғыз активі. Оның қазіргі қаржылық жағдайы белгісіз.
Болат Назарбаевтың бизнес империясы
2023 жылы қайтыс болғанға дейін Назарбаевтың інісі Болат Назарбаевтың активтері мемлекетке өте бастады. 2022 жылы оған тиесілі Алматыдағы «Барыс-4» базары мемлекеттік меншікке өтті. 2023 жылы «Барыс-3» автонарығы мен «Барыс-2» базарының жартысы мемлекетке қайтарылды. 300 мың гектар жер мемлекетке өтті. Алайда Болат Назарбаев иелік еткен «Алтын Орда» базары мемлекетке емес, Данияр Альпиевке берілді. Оның айтуынша, базарды қайтаруға Президент Тоқаев көмектескен. Бірақ 2023 жылдың желтоқсанында Альпиевтің өзі алаяқтық бойынша тұтқындалды. Болат Назарбаев қайтыс болғаннан кейін оның орнын Нұрбол Назарбаев басты. Ол 2022 жылы Forbes тізіміне алғаш рет еніп, 160 миллион доллар дәулетімен тіркелді. 2024 жылы оның байлығы 170 миллион долларға жетті.
Құрбандыққа шалынғандар – Боранбаев пен Сатыбалды
«Заңсыз алынған активтерді қайтару туралы» заң 2023 жылдың шілдесінде қабылданды. Ресми мәліметтерге сәйкес, 2022 жылдан бері мемлекетке 1,1 трлн теңгеден астам ($2,2 млрд) актив қайтарылды. Қайрат Боранбаев – 134,5 млрд теңге ($270 млн) актив қайтарды. Қайрат Сатыбалды – 732,8 млрд теңге ($1,48 млрд) актив қайтарды. Екі кәсіпкер барлық қайтарылған активтердің 80%-ын құрады. Боранбаев 2022 жылы газ экспорты бойынша 14,6 млрд теңге жымқыру ісімен тұтқындалды. 2023 жылы 6 жылға сотталды, бірақ 2023 жылдың қарашасында шартты түрде босатылды. Ол мемлекетке «АзияГаз Чунджа», Comfort Hotel Astana, FitNation фитнес-клубтары және басқа да активтерін қайтарды. Сатыбалды да 2022 жылы тұтқындалып, 6 жылға сотталды, бірақ 2024 жылы шартты түрде босатылды. Оның мемлекетке қайтарған активтері: «Қазақтелеком» 28,8% акциясы – 93,8 млрд теңге, «ЦТС» компаниясы – 30,2 млрд теңге,Қазақстандағы жылжымайтын мүлік – 158,5 млрд теңге, Банктегі шоттар (Қазақстан, Австрия, Лихтенштейн, БАӘ, Түркия) – 200 млрд теңге.
Сатыбалды 2019 жылдан бері Forbes тізімінде жоқ, бірақ 2018 жылы оның байлығы $163 млн болған. Қазір ол $1,48 млрд активін жоғалтты.
Ал оның бұрынғы әйелі Гүлмира Сатыбалды 2024 жылы 12 жылға сотталды, оның барлық мүлкі тәркіленді.
Қол сұғуға болмайтындар – Күлібаевтар
Тимур және Динара Құлыбаевтар (Назарбаевтың қызы) – Қазақстанның ең бай адамдарының бірі. 2024 жылы Forbes оларды $5 млрд дәулетпен 2-орынға қойды.
2021 жылы – $2,9 млрд, 2022 жылы – $3,9 млрд, 2023 жылы – $4,3 млрд, 2024 жылы – $5 млрд. Яғни, олар тек байып келеді.
Құлыбаевтар коррупциялық схемаларға қатысы бар екені дәлелденсе де, олардың активтеріне айтарлықтай тыйым салынған жоқ. Petrosun компаниясындағы 49% үлесі алынды. KazNU жер телімі мемлекетке қайтарылды. ҚБТУ университеті мемлекеттік меншікке өтті.
Bloomberg мәліметінше, Құлыбаев мемлекетке $1 млрд төлеу туралы келіссөз жүргізіп жатыр. Оның ішінде $230 млн төленгені айтылады. Бірақ бұл ақпарат ресми расталмаған.
Руслан Ибрагим, Exclusive.kz
"DAT", 13.03.2025