Шымкентте басталған сот процестері ел назарын аудартты. Қазіргі таңда айыпталушылар қатарында жоғары лауазымды полицейлер мен шенеуніктер, ірі кәсіпкерлер және атышулы қылмыстық топ мүшелері бар. Бұл іс – соңғы жылдардағы ең ірі жемқорлық және ұйымдасқан қылмысқа қатысты тергеулердің бірі.
Жемқорлық дауы: полиция және мемлекеттік тапсырыс
Алғашқы іс – Шымкент қалалық полиция департаментінің бас бухгалтері, подполковник Бақтияр Баяновқа қатысты. Ол аса ірі көлемде пара алғаны үшін айыпталуда. Тергеуде оның орынбасары Қуаныш Абдалин мен тағы бір қызметкер Қанағат Қабылов та күдікке ілінген. Қабыловқа «немқұрайдылық салдарынан ауыр зардаптарға әкелді» деген айып тағылған.
Бірақ іс мұнымен бітпейді. Негізгі фигуранттардың бірі – Тимур Костин, «Сателит-А» ЖШС-нің иесі. Бұл компания – Қазақстан полициясын бейнебақылау жүйелері, цифрлық жабдықтар және IT-инфрақұрылыммен қамтамасыз етіп келген ірі мердігерлердің бірі. Мемлекеттік тапсырыстар арқылы жүздеген миллион теңге игерген Костин қазір «аса ірі көлемдегі қаржы жымқыру және пара беру» баптарымен айыпталуда.
Осы жерде басты сұрақ туындайды: мемлекеттік тапсырыс жүйесі арқылы қанша қаражат күмәнді жолмен игерілді?
Білім басқармасындағы жемқорлық
Түркістан облысының білім басқармасын басқарған Ғалымжан Жұмашев те айыпталушылар қатарында. Оның ісі – бұрынғы лауазымдарында алған бірнеше пара, алаяқтық және қылмыстық жолмен табылған қаржыны заңдастыру әрекеттерімен байланысты. Жұмашев – Қазақстанның білім саласында жауапты қызметтер атқарған тұлғалардың бірі, ал оның ісі – білім беру жүйесіндегі жемқорлықтың қаншалықты тереңдеп кеткенін көрсететін тағы бір дәлел.
Жұмашевпен бірге сот алдында тағы бір білім саласының қызметкері – Нұрсұлтан Тілешов жауап беруде. Оған «аса ірі көлемде алаяқтық» жасады деген айып тағылған.
Бұл істің мәні терең: Қазақстандағы білім беру саласында мемлекеттік қаражат қалай жұмсалады? Қанша мектеп басшылары мен шенеуніктер осыған ұқсас қылмыстарға қатысы болуы мүмкін?
Қылмыс әлемі: "Дикий Арманның" серіктері
Тағы бір даулы сот процесі – қылмыстық топқа қатысты. Сот алдында сегіз адам тұр, олардың қатарында кәсіпкерлер, спортшылар және қылмыстық ортада танымал адамдар бар.
Айыпталушылардың ішінде ең танымалы – Дауир Тәукебаев. Ол Қазақстандағы атышулы қылмыстық авторитеттердің бірі – Дикий Арман деген лақап атпен танымал Арман Жұмагелдиевтің ең сенімді серіктерінің бірі ретінде аталады. Жұмагелдиев 2022 жылғы «Қаңтар оқиғаларына» қатысы үшін 20 жылға сотталған болатын.
Тәукебаевтың жаңа ісі – адам ұрлау, қару сақтау, бопсалау және денсаулыққа ауыр зиян келтіру баптарымен байланысты. Ол бұған дейін 2021 жылы Шымкентте болған атыс үшін 5 жылға сотталған еді.
Бұл тек Тәукебаевпен шектелмейді. Бұрыннан іздеуде болған Самат Амирбаев та сотталуда. Ол 2022 жылы Шымкентте кісі өлтіргені үшін 15 жыл 6 айға бас бостандығынан айырылды.
Бұл сұрақ туындайды: Қазақстандағы ұйымдасқан қылмыс шынымен әлсіреп жатыр ма, әлде көлеңкеде күшейіп келеді ме?
Шымкент әкімдігі: су ресурстарына талас
Қылмыстық істерден бөлек, Шымкентте тағы бір даулы сот процесі жүріп жатыр. Бұл жолы – жергілікті билік пен жекеменшік компаниялар арасындағы күрес.
Шымкент әкімдігі «Водные ресурсы-Маркетинг» ЖШС-не қарсы сотқа шағым түсірді. Әкімдік қаладағы стратегиялық маңызды су инфрақұрылымын қайтадан коммуналдық меншікке қайтаруды көздеуде. Бұл мәселе бұрын да көтерілген, әкімдік бұған дейін бірнеше ірі саябақтарды қайтарып алған болатын.
Бұл істің саяси астары бар ма? Мемлекет бұрын жекешелендірілген активтерді қайта бақылауға ала ма?
Қорытынды: бұл сот істері нені көрсетеді?
Шымкенттегі сот процестері Қазақстанда жемқорлық пен ұйымдасқан қылмыстың әлі де күрделі мәселе екенін көрсетіп отыр. Полицейлерден бастап шенеуніктер мен кәсіпкерлерге дейінгі түрлі топтар заң алдында жауап беруде.
Бірақ басты сұрақ: бұл процестер шын мәнінде әділеттілікті орнатуға бағытталған ба, әлде жүйенің ішіндегі белгілі бір топтардың арасындағы билік күресінің көрінісі ме?
Бұл сұрақтарға уақыт жауап береді. Бірақ бір нәрсе анық: Қазақстандағы заң үстемдігі мен мемлекеттік басқару жүйесінің тазалығы үшін бұл істердің қалай аяқталатыны өте маңызды болмақ.
Данил Шерматов