Путиннің айналасының
«аристократиялануы» басқару жүйесінің тиімділігіне теріс әсер етуі мүмкін,
себебі ол осы уақытқа дейін кәсіби мамандарға негізделген еді. Бұл мамандар
жұмысқа кіріп, қызметтік сатымен өскендер болатын.
Путин үнемі түрлі
іс-шараларға — форумдар, фестивальдер, көрмелер мен байқауларға қатысып
отырады, мұнда ол жақын адамдарымен және билік вертикалінің төменгі және орта
деңгейлерінің өкілдерімен кездеседі. Путиннің өз фавориттері пайда болып,
олармен үнемі кездесіп, маңызды тапсырмаларды сеніп тапсырады. Ресей
президентінің туыстары жоғары лауазымдарға тағайындалып, ықпалды тұлғалар мен
клан өкілдері өз «ханзадаларын» өсіріп, алға жылжытады. Бірнеше жыл бұрын
Путиннің айналасында қалыптасқан «двор», бастапқыда протокол қызметкерлері,
күзетшілер мен бизнесмендерден тұратын топ, қазір монархия сарайына ұқсас
белгілерге ие бола бастады.
Ресейдің билік вертикалі
және оның ұйымдастырылу тәсілдері.
2010-жылдардың басынан бастап
тұрақты түрде өзгеріп келеді. Бұл өзгерістер Путиннің 2008 жылы
президенттік қызметінен премьер-министрлікке ауысуымен басталды. Ол ресми түрде
Ресей басшысы болмағанымен, нақты жағдайында ол өз ықпалын сақтап қалды және
премьер-министр бола тұра бейресми түрде лидерлік рөл атқарды.
Путиннің айналасында «двор»
қалыптаса бастады, бұл процесті саясаттанушы Константин Гаазе 2017 жылы
сипаттаған болатын. Путиннің айналасында оның тыныш та жайлы өмірін ұйымдастыратын, демалысын ұйымдастыратын
және оған ерекше адалдық танытатын адамдар көбейе бастады.
Бұл топқа Путиннің аппаратшылары оның күзетшілері және Ресей президентіне
арналған резиденцияларды қаржыландыратын бизнесмендер де кірді. Гаазе «двордың»
негізгі сипаттарын атап өткен: «Қоғамдық көріністің минимумға түсуі, жеке
патронаттық желілердің болмауы, саяси амбициялардың жоқтығы, басшының "сол
қолы" болып қызмет ету, яғни мемлекеттік аппараттың ережелеріне қайшы,
бірақ мемлекеттік аппарат пен жеке ресурстарды пайдалана отырып жеке мәселелерін шешу
белең алды».
Бірте-бірте бейресми двор
елдегі басқару жүйесінің тереңдеп еніп, оған ықпал ете бастады. 2016
жылы Путиннің негізгі протоколшысы Антон Вайно президент әкімшілігінің
жетекшісі болып тағайындалды және бүгінге дейін осы қызметте жұмыс істеп
келеді. Путиннің бұрынғы күзетшілері губернаторлар қызметін атқарып, оның
көмекшілері болды: Алексей Дюмин — әскери өнеркәсіп бойынша, ал Дмитрий Миронов
— кадрлар мәселесі бойынша. Олардың әріптесі Александр Куренков ТЖ министрлігін
басқарып, осы қызметке дейін оны ФСО-ның бұрынғы күзет қызметкері Евгений Зиничев басқарды.
Путиннің кеңесшілері де
өсіп, жетілді: оның негізгі экономикалық кеңесшісі Андрей Белоусов вице-премьер
және қорғаныс министрі болды. Тағы бір экономикалық көмекшісі Максим Орешкин
президент әкімшілігі басшысының орынбасары болып тағайындалды.
Үкіметтің функционерлері
де «дворлық» практикаларды қабылдай бастады, бірінші кезекте құрылыс жөніндегі
вице-премьер Марат Хуснуллин. Ол инфрақұрылымдық жобалардың ашылуларын нағыз
шоуға айналдырып, Путинмен бірге сапарларға шығады.
Президент әкімшілігінің
бірінші орынбасары Сергей Кириенко да өз кезегінде двордың өкіліне айналды. Ол
президентке әртүрлі форматтағы іс-шараларды ұйымдастырып, электоралды шараларды
да өткізіп отыр. Бұның бәрі виртуалды Ресейдің симуляциясын жасап, халықтың
қолдауын көрсету үшін қажет. Сонымен қатар, Кириенко «үлкен двор» құрып, ол
Путинге төменгі және орта деңгейдегі билік өкілдерімен танысу үшін интерфейс
ретінде қызмет етті.
Путиннің жақын
айналасындағы адамдардың жағдайы да өзгеріп келеді. Ең бастысы, фаворитизм
байқалады — Путиннің сүйікті шенеуніктері үнемі марапатталып, кездесіп, олардың
ұйымдастырған іс-шараларына қатысады. Мұндай фавориттерге вице-премьер Марат
Хуснуллин, саяси блок басшысы Сергей Кириенко, президент әкімшілігі басшысының
орынбасары Максим Орешкин және қорғаныс министрі Андрей Белоусов жатады.
Путиннің айналасындағы
жаңа «Двор» жүйесінің
қалыптасуы басқару жүйесінің негізін түбегейлі өзгертуге алып келеді. Дворлық
мәдениет үлкен бизнес пен бюрократияны өз ықпалына алып, оларды өз мақсаттарына
қызмет еткізуге мәжбүр етеді. Ал «фавориттер» мен «ханзадалар» жүйесі
басқарудағы кәсіби мамандарды ығыстырып, тек лоялды тұлғаларды қолдайды. Жаңа
этикет, әсіресе, Путиннің туыстарының жоғары лауазымдарға тағайындалуымен және
олардың ел басқарудағы рөлінің артуымен байланысты.
Бұл өзгерістер жүйенің
кәсіби және тиімді басқаруына теріс әсер етуі мүмкін, себебі жаңа жүйе кәсіби
мамандардың мансаптық өсуіне жол бермей, тек «дворлық» қатынастарға
негізделеді.