2025 жылғы 19 қаңтарда Газа секторында Израиль мен ХАМАС арасындағы соғысты тоқтату туралы келісімнің бірінші кезеңі күшіне енді. Бұл келісім 2024 жылғы мамырда жасалған үш кезеңнен тұратын құжаттың бөлігі. Ол әскери қимылдарды тоқтатып, тұтқындар мен кепілге алынғандарды айырбастауға, израильдік әскерлерді кезең-кезеңімен шығаруға және Газа секторын қалпына келтіруге бағытталған. Сонымен қатар, Газаға күніне 600 жүк көлігі гуманитарлық көмекпен кіруі тиіс.
Келісімнің алғашқы кезеңінде 19 қаңтарда алғашқы израильдік тұтқындар мен палестиналық тұтқындар босатылды. Олардың ішінде әкімшілік қамауда болғандар да бар, яғни сотсыз және тергеусіз Израильде заңсыз ұсталған адамдар. 25 қаңтарда тұтқындармен екінші рет алмасу өтті. Келесі күні, келісімнің талаптарына сәйкес, Газаның солтүстігіне ішкі жер аударылған палестиналықтардың оралуы үшін “Нецарим дәлізі” ашылды. Бұл процесті жеке америкалық және мысырлық әскери компаниялар консорциумы бақылайды, олар 27 қаңтардан бастап Газада қызмет етуге рұқсат алды.
Газа тұрғындары кең ауқымды гуманитарлық блокаданың және қоғамдық тәртіптің құлдырауының салдарын бастан кешіруде. Қазіргі уақытта тәртіпті қамтамасыз ететін орталық билік жоқ, бұл көмек әділ бөлінеді деген сенімнің төмендігінен хабар береді.
Келісім Газадағы бейбіт халық үшін белгілі бір жеңілдік болғанымен, оның шарттары тиімсіз. Бүгінгі күнге дейін 47 мыңға жуық адам қаза тапты, 110 мың адам жарақат алды. Халықтың басым бөлігі гуманитарлық көмекке толық тәуелді. Бірақ келісімнің ұзаққа созылатыны белгісіз, өйткені оның нақты механизмі әлі толық айқын емес.
ХАМАС: басқару құрылымы әлсіз, келісімді сақтау күмәнді
Келісімнің бірінші кезеңі айтарлықтай нақты реттелген, алайда егер тараптардың бірі оны бұзса, қандай шаралар қолданылатыны көрсетілмеген.
ХАМАС басты мәселе ретінде қалып отыр. 7 қазандағы шабуылдан кейін ұйым квазимемлекеттік құрылым ретінде жойылды және автономды бөлімдерге ыдырады. Яхия Синвардың өлімінен кейін, оның бауыры Мохаммед Синвар "Аль-Кассам" бригадаларының басшылығын өз қолына алғанымен, барлық бөлімшелерге толық бақылау орната алды ма – белгісіз. Бұл келісімді сақтау мүмкіндігіне үлкен қауіп төндіреді.
Ең күрделі кезең келісімнің бірінші кезеңінен екінші кезеңіне өту кезінде басталады. Ол 42 күннен кейін орын алуы тиіс, бірақ оның мазмұны бүгінгі таңда нақты айқындалмаған. Егер осы уақытта Израильге зымырандық шабуыл жасалса, бұл Израиль премьер-министрі Беньямин Нетаньяху үшін келісімді бұзуға себеп болуы мүмкін.
Израильдің қаржы министрі Бецалель Смотрич коалицияда қалу үшін Нетаньяхуға бірқатар талаптар қойған, олардың бірі – Генштаб басшысы Херци Ха-Левидің отставкасы. Бұл талап 22 қаңтарда орындалды.
Гуманитарлық көмектің кеңеюі – үлкен қауіп астында
Келісім бойынша Газаға гуманитарлық көмекті кеңейту көзделген, бірақ екі негізгі фактор оның жүзеге асуына кедергі келтіруі мүмкін:
1. Құқықтық тәртіптің болмауы
Қазір Газадағы қарулы топтар мен қылмыстық бандалар бақылауды қолға алған.
Бұрын мародерлік және ұрлық әрекеттері тіркелген, сондықтан гуманитарлық көмек қауіпсіз жеткізіледі деп кепілдік беру қиын.
2. Израильдің жаңа заңдары
2024 жылғы қазанда қабылданған БАПОР (Палестина босқындарына көмек көрсету агенттігі) туралы заңдар Израиль билігінің осы агенттікпен жұмыс істеуіне тыйым салады.
28 қаңтарда бұл заң күшіне енгеннен кейін Израиль билігі БАПОР-дың Газадағы кез келген қызметін тоқтатып, оның жеткізілімдерін бұғаттауы мүмкін.
БАПОР – Газадағы жалғыз құрылымдық ұйым, оның орнына басқа ұйымдарды қою мүмкін емес.
Егер бұл заңдар орындалатын болса, халықаралық қауымдастықтың араласуы қажет. Германия және басқа елдер гуманитарлық көмек үзілмеуін қамтамасыз етуі тиіс.
Келісімнің мазмұнында Газа мен Палестина болашағы туралы ешқандай анық стратегия жоқ.
Палестиналықтардың өзін-өзі анықтау құқығы туралы **ештеңе айтылмаған