Munarmedia.kz 08.10.2025 /Астана/-Бір кездері түркі әлемінің қайта жаңғыруы — ұлттың рухын түлетіп, өркениеттік тамырды түгендеу жолындағы тарихи арман еді. Ал бүгін сол арман саясат сахнасына қайта шықты. Бірақ ол — енді миф емес, шынайы геосаяси құралға айналып келеді.
Түркі мемлекеттері ұйымы (ТМҰ) соңғы жылдары мәдени ұрандардан нақты саясатқа қарай қадам басуда. Бұрын тек бауырластық пен тіл бірлігі жайлы сөз қозғаса, енді инвестиция, транзит және бірыңғай әліпби мәселелерін күн тәртібіне шығарып отыр.
2024 жылы ұйым ортақ латын әліпбиінің 34 әріптен тұратын нұсқасын бекітті. Ал 2025 жылы бірлескен «Ортақ түркі тарихы» оқулығын дайындауға кірісті. Бір қарағанда, бұл мәдени консолидацияға бағытталған жоба секілді. Алайда шын мәнінде — Түркияның жұмсақ күш саясатының жаңа формасы. Анкара өз ықпалын символдар арқылы емес, білім мен тіл стандарты арқылы нығайтқысы келеді.
Интеграцияның экономикалық осі
Түркі кеңесінің басты экономикалық жобасы — Turkic Investment Fund (TIF). Оның бастапқы капиталы 600 миллион доллар болса да, болашақта 3 миллиард долларға дейін ұлғайтылмақ. Мақсат — энергетика, көлік және технология салаларындағы бірлескен жобаларды қаржыландыру.
Бірақ The Diplomat атап өткендей, бұл көлем Орталық Азиядағы Қытай инвестицияларымен салыстырғанда тым шағын. Сондықтан TIF — түркі ынтымақтастығының символдық қадамы ғана, нақты экономикалық күш орталығы болудан әзірге алыс.
Ал көлік дәлізі тұрғысынан басты назар — Транскаспий халықаралық бағытқа ауысты. Бұл жол — Орталық Азияны Кавказ және Түркия арқылы Еуропамен байланыстыратын жаңа артерия. Қазақстан мен Әзербайжан бұл жобаны ресейлік бағыттарға балама ретінде ілгерілетуде. Бірақ логистика әлі де әлсіз: теңіздік инфрақұрылым мен кедендік өткізу қабілеті жеткіліксіз.
ТМҰ ішкі құрылымында ең әлсіз буын — саяси үйлесімсіздік.
Түркия — НАТО мүшесі;
Казахстан мен Қырғызстан — ЕАЭО құрамында;
Өзбекстан мен Әзербайжан — бейтарап бағыт ұстанады.
Осы әртүрлі сыртқы векторлар ортақ ұйымның саяси біртұтастығын шектеп отыр. «Түркі әлемі» ұраны — бірлікке шақырғанмен, әр елдің ұлттық мүддесі мен геосаяси тәуелділігі өз арнасында.
Бұған қоса, тіл мен жазу айырмашылығы да бар: Қазақстан мен Өзбекстан латынға өтудің басында тұр, ал Қырғызстан әзірге кириллицадан бас тартпайтынын ашық мәлімдеді. «Ортақ әліпби» идеясы — рухани бірігу нышаны болғанымен, іс жүзінде саяси ерік пен институционалдық дайындықты талап етеді.
Анкара үшін ТМҰ — тек мәдени немесе экономикалық платформа емес, жаңа геосаяси аймақтық полюс құру жолы. Түркия өзін «Түркі әлемінің жүрегі» ретінде бекіткісі келеді.
Алайда бұл рөлдің көлеңкелі жағы да бар: егер ұйымдағы шешімдердің саяси орталығы Анкарада шоғырланса, онда Орталық Азия елдерінің дербестігіне қауіп төнеді.
Қазақстан үшін бұл дилемма айқын: бір жағынан, ТМҰ — сыртқы саясаттағы көпвекторлылықты күшейтетін құрал;
екінші жағынан, Түркияның «жұмсақ үстемдігіне» еріп кету қаупі бар. The Diplomat жазғандай, Түркі мемлекеттері ұйымы қазір тарихи таңдаудың алдында тұр:
ол не мәдени форум күйінде қалады, не шын мәніндегі аймақтық интеграциялық одаққа айналады.
Бірақ әзірге бұл ұйым — «геосаяси амбициясы бар мәдени алаң».
Оның күші — идея мен символда, ал әлсіздігі — бір орталыққа бағынбаған мүдделерде.
Бәлкім, болашақта ТМҰ ұлттардың санасында шын мәніндегі ортақ өркениеттік кеңістікке айналар. Бірақ ол үшін бауырластық риторикадан гөрі нақты экономикалық және саяси шешімдер қажет.
Сонда ғана түркі бірлігі ұран емес, тарих сахнасына қайта оралған шынайы күшке айналмақ.