Munarmedia.kz 08.10.2025 /Астана/ Шетелдегі қазақтардың көші және мемлекеттің «күмәнді қамқорлығы». Тәуелсіздік алған алғашқы жылдары елге бет алған ағайын көшінің үні биік естілетін. Қиырда жүріп, атамекенге жеткен әр отбасының тағдыры — бір роман, бір тарих еді. Қазақ билігі ол кезде бұл қозғалысты ұлттық миссия, демографиялық жаңғырудың діңгегі деп қабылдаған. Алайда соңғы жылдары бұл қасиетті үдеріс баяулап, бір кездері елдік символ болған «қазақ көшінің» рухы әлсіреп барады.
Ресми мәліметтерге сүйенсек, соңғы үш жылда Қазақстанға көшіп келуші қандастар саны екі есеге азайған. Бұған түрлі себеп бар: заңнамалық шектеулер, квота азаюы, аймақтық шектеу және ең бастысы — бюрократиялық тосқауылдар.
Мысалы, үкімет қандастарды тек сегіз өңірге ғана қоныстануға рұқсат еткен. Яғни, қандас отбасы қай қалаға барғысы келсе де, өз еркімен таңдай алмайды. Бұл еркіндіктің шектелуі — көші-қон рухын әлсіретіп, отандастардың сенімін суытып отыр.
Бұдан бөлек, азаматтық алу мерзімі бес жылға дейін ұзартылды, ал қандас куәлігін рәсімдеу процесі айлап, кейде жылдап созылып кетеді. Мұндай баяулықты көрген қандастардың көбі «елге келіп, шетел азаматы күйінде жүргенше, тұрған жерімізде еңбек етейік» деп шешуде.
2024 жылы үкімет шетелдегі қазақтарға арнап «Ата жол» картасын енгізген болатын. Бұл карта иесіне Қазақстанда визасыз өмір сүруге, бизнесте жеңілдіктер алуға мүмкіндік беруі тиіс еді. Бірақ іс жүзінде бәрі керісінше болып шықты.
Бүгінде шамамен 150-ге жуық шетелдік қазақ бизнесмен осы картаны ала алмай отыр. Олар елге инвестиция салғысы келген, зауыт ашып, жұмыс орындарын ұсынуға ниетті болған. Бірақ шенеуніктік жүйе олардың жолын кесіп, құжат айналымында шексіз тексерістер мен талаптар енгізіп, бастаманы тежеп тастады.
Бір қарағанда бұл — жай ғана бюрократия сияқты. Бірақ шын мәнінде, бұл — мемлекеттік деңгейдегі сенім дағдарысының көрінісі. Мемлекет өз ұлтына сенбей отыр, ал ұлты өз мемлекетінің есігін қағып шаршады. Көш қауіп емес, ұлттық қауіпсіздік кепілі.
Бүгінде әлемде қазақ диаспорасының саны шамамен 8 миллион адамға жуық. Олардың басым бөлігі Қытай, Өзбекстан, Ресей, Моңғолия және Түркия елдерінде тұрады. Бұл — Қазақстан халқының үштен біріне жуық әлеует.
Саяси тұрғыдан алғанда, елге оралу тек этникалық мәселе емес — ұлттық қауіпсіздік пен демографиялық теңгерімнің факторы. Әсіресе, солтүстік және шекаралық өңірлерде қазақ халқының үлесін арттыру — стратегиялық маңызы бар іс.
Қандастардың келуі ауылдарды қайта жандандырып, ұлттық экономиканың жаңа аймақтық әлеуетін қалыптастыра алады. Ал шетелден келген іскер қазақтар — тек кәсіпкер емес, инновация мен капиталдың көзі.
Мәселені шешудің үш негізгі бағыты бар:
-
Азаматтық алу мерзімін қысқарту. Кем дегенде үш жылға дейін азайтып, бюрократиялық тосқауылдарды жою.
-
Қоныстану еркіндігін беру. Қандастар өздері қалаған аймаққа орналасуға құқылы болуы тиіс.
-
«Ата жол» картасын қайта қарау. Іскер қандастар үшін нақты инвестициялық механизмдер мен салықтық жеңілдіктерді бекіту қажет.
Бүгінгі Қазақстанның басты капиталы — табиғи байлығы емес, адам капиталы, оның ішінде ұлттың сырттағы бөлігінің рухани және экономикалық әлеуеті. Егер мемлекет сол әлеуетті мойындап, қолдау саясатын нақты іске айналдырмаса, ертең қазақ көші тарих бетінде ғана қалады.
Қазақ көшінің тоқтауы — тек бір статистикалық сандардың азаюы емес, ол ұлттық болмыстың үзілуі.
Сондықтан, елге келгісі келген әр қазақтың жолы ашық, үні естілуі тиіс.