Мәртебелі поэзия қолжаулыққа айналып барады: Жасанды интеллекттің жыр әлеміне араласуы
Қазақ поэзиясы — халықтың жан дүниесінің айнасы, ұлттың рухани биігі, жүрек үні. Бірақ қазіргі уақытта бұл мәртебелі мұра жеңіл желпі мазмұн мен жасанды ырғақтың жетегінде қолжаулыққа айналып бара жатқандай. Радиодан күнде шырқалатын мазмұны әлсіз әндер, жасанды интеллектпен жазылған өлеңдер — осының айғағы.
Поэзияның қадірі қайда қалды?
Соңғы кезде көркемдік сапасы күмәнді, ұйқас қууға құрылған ән мәтіндері халықтың құлағын сарсылтып, көркем сөзге деген құрметтің төмендеуіне әсер етіп отыр. «Ұялмаған әртіс болады» деген сөз осындайда айтылса керек. Бұрын ақындар жүректен шыққан жырмен оқырманын ойландырып, тереңге жетелесе, бүгінде ол қызметті жасанды жүйелер өз міндетіне алып жатқандай.
Жасанды ақындар дәуірі басталды ма?
Иә, жасанды интеллект бүгінде ұйқас құрастырып қана қоймай, белгілі бір ақынның стилін де «игеріп» алды. Бұл – техникалық прогрестің жетістігі екені сөзсіз. Бірақ осы жетістіктің ақындыққа араласуы — өнер мен технология шекарасының бұзылуы емес пе? Ақын жүрегінен шыққан сөзбен кодтық жүйенің тудырған мәтіні бірдей әсер бере ме?
Жасанды интеллект маманы Дәулет Төреханов бұл үдерісті қарапайым әрі тиімді деп бағалайды: “Код жазудың қажеті жоқ. Барлығы дайын. Бірнеше батырманы басу арқылы өлең дайын болады,” – дейді ол. Бұл сөзден жасанды поэзияның қаншалықты қолжетімді әрі оңай туатыны байқалады.
Ақын жүрегінің үні мен жасанды сезім
Дегенмен, айтыскер ақын Серікзат Дүйсенғазының пікірі осы саладағы шынайы көзқарасты көрсетеді: “Жасанды интеллект өлең құрайды, бірақ ол шынайы сезім емес. Ұйқас қуу – поэзияның бір ғана қыры. Ал өлең – жүректен қайнап шығатын рухани құбылыс.”
Осы пікір шындыққа жанасады. Жасанды интеллект ақпаратты өңдеп, қисынға келтіріп берсе де, ішкі сезімді, адамның күрделі эмоцияларын жеткізе алмайды. Поэзия – логика емес, лирика.
Заңдық негіз бен этикалық мәселе
Бүгінгі таңда жасанды интеллекттің авторлық құқығы туралы заң әлі нақты қалыптаспаған. Цифрлық даму министрлігі бұл бағытта алғашқы қадамдарын жасап жатыр. Ал әзірге қолданыстағы заңнама тек авторлық құқықты бұзған жағдайда жауапкершілік жүктейді. Авторлық шығарманың кімге тиесілі екені анықталмаған жағдайда жасанды жүйемен жазылған өлеңдердің заңдық мәртебесі де бұлдыр күйде.
Қорытынды
Поэзия — рухани тереңдік пен ішкі толғаныстың көрінісі. Жасанды интеллекттің поэзияны меңгеруі — техникалық революция. Бірақ бұл поэзияның адамзаттық қасиетін, жүрек үні мен сезім биігін алмастыра алмайды.
Егер біз шынайы сөзге, терең сезімге құрылған поэзияны жоғалтсақ, тек қазақ әдебиеті емес, бүкіл рухани әлеміміз де босаңсып кетуі мүмкін. Сондықтан қазіргі қоғам поэзияның киесін технологиялық тиімділікке айырбастамай, ақынның орнын, сөздің құнын сақтап қалуы қажет.