MunarMedia.kz, 28.05.2025 жыл /Астана/-АҚШ жаңа заманауи зымыранға қарсы қалқан — «Алтын күмбез» жобасын іске қосуға кірісті. Бұл бастама тек Солтүстік Корея мен Иран секілді "тосын мемлекеттерге" ғана емес, Ресейді де, Қытайды да тежеуге бағытталған. Пентагон өкілдері мұны "жүйелер жүйесі" деп сипаттайды — яғни, қазіргі АҚШ зымыранға қарсы қорғаныс жүйелерін ең соңғы технологиялармен біріктіретін ауқымды бастама.
Ғарыштан басқарылатын қорғаныс
2025 жылдың 27 қаңтарында Дональд Трамп инаугурациядан кейін бір апта өтпей жатып, жаңа жүйені құру туралы жарлыққа қол қойды. 4 наурызда Конгресс алдында сөйлеген сөзінде ол жобаға қаржыландыру бөлуді сұрады. Бастапқыда «Америка үшін темір күмбез» деп аталған бастама көп ұзамай «Алтын күмбезге» айналды.
Жаңа жүйе — қазіргі қорғаныс құралдарынан бірнеше есе қуатты әрі кең ауқымды болады деп күтілуде. Қалқан ғарышта орналастырылады. Жүздеген спутник зымыран ұшуларын ғана емес, оларға қатысты жерүсті, теңіз және әуедегі инфрақұрылымды да бақылауда ұстайды. Ал соққы жасауға арналған спутниктер зымырандарды ұшу кезеңінде жоймақ — бұл үшін ракеталық немесе лазерлік жүйелер қолданылуы мүмкін.
Америка үшін ғана емес, бүкіл әлем үшін
«Алтын күмбездің» басты мақсаты — АҚШ аумағын кешенді қорғау. Алайда Трамптың жарлығында жүйе шет елдердегі америкалық базаларды және одақтас елдердің әскерлерін де қамтитыны көрсетілген. Генерал Ченс Зальцманның айтуынша, жоба әдеттегі жағдайларда 12–17 жылда аяқталатын еді, алайда Трамп президенттік мерзімі аяқталғанға дейін — 2029 жылдың қаңтарына дейін нәтижесін көргісі келеді. Сондықтан SpaceX, Palantir, Anduril сынды жаңа технологиялық компаниялар да іске тартылады.
Қазіргі АҚШ зымыранға қарсы қорғаныс жүйесі 20 жылдан аса уақыт бұрын жасалған және негізінен Солтүстік Корея мен Ираннан келетін шектеулі қауіптерге қарсы бағытталған. Бірақ ол Ресей мен Қытайдың гипердыбыстық қаруына қарсы әлсіз. Сондықтан «Алтын күмбез» — стратегиялық әрі саяси символ ретінде де қарастырылады.
Саяси мәні зор бастама
Трамп бұл жобаны ұлттық қауіпсіздік пен халықаралық беделді күшейту құралы ретінде таныстырады. Оның саяси стиліне тән ірі символикалық жобалар — мысалы, 2016 жылғы «Мексикамен шекарадағы қабырға» сияқты, бұл бастама да «күш арқылы бейбітшілік» ұстанымын ұстанады.
«Алтын күмбез» 1983 жылы Рональд Рейган ұсынған «Стратегиялық қорғаныс бастамасына» ұқсайды. Алайда ол жоба техникалық жағынан жүзеге аспай, 1993 жылы тоқтатылған болатын. Израильдің «Темір күмбезі» жүйесіне де сілтеме жасалады, бірақ Израиль АҚШ-қа қарағанда географиялық жағынан шағын және әлдеқайда жеңіл қорғалатын ел.
Техникалық және қаржылық кедергілер
Ғарыштық жүйені құру — күрделі және қымбат процесс. Конгреске ұсынылған бастапқы бюджет — 24,7 млрд доллар. Алайда бұл тек жобаны бастауға жеткілікті. АҚШ Ұлттық зерттеу кеңесінің мәліметінше, жүйенің толық іске қосылуы 831 млрд долларға түсуі мүмкін.
Бірақ жобаны жақтаушылар шығынды қысқартуға болады деп сенеді. Соңғы жылдары спутник ұшыру арзандап, SpaceX секілді компаниялар мыңдаған спутниктен тұратын жүйелерді арзан әрі тез іске қосуға қабілетті екенін көрсетті. Тіпті «Алтын күмбезге» жазылу» туралы ұсыныс болған — бұл жағдайда спутниктер жекеменшік компанияға тиесілі болып, азаматтық мақсаттармен де қолданылмақ.
Ресейдің реакциясы: алаңдаушылық пен қарсы шаралар
АҚШ бұл жобаны әлемдік тұрақтылықтың кепілі ретінде таныстырса, Ресей бұған керісінше қарайды. 2002 жылы АҚШ зымыранға қарсы қорғаныс жөніндегі келісімнен шыққаннан бері, Мәскеу мұндай бастамаларды жаһандық тұрақтылықты бұзатын қадам деп есептейді. Қазіргі таңда «Алтын күмбездің» нақты бағыттарының бірі — Ресей мен Қытай екені ашық жарияланып отыр.
Мәскеу қазіргі стратегиялық арсеналдың бұл жүйені бұзып өтетініне сенімді. Ложный мақсаттар, радиоэлектрондық күрес және зымырандарды «қанықтыру» тактикасы арқылы жүйені бұзып өтуге болады деп санайды. Дегенмен, сес көрсету саясаты үшін жай сенім жеткіліксіз — Ресей ең нашар сценарийлерге де дайын болуға мәжбүр.
Бұл ядролық үштағанды (құрлық, әуе, теңіз) жедел жаңартуға итермелейді. Сонымен қатар Ресей болашақта ғарышта қолдануға болатын жаңа қару түрлерін дамытуы ықтимал. 2018 жылы Путин «Буревестник» және «Посейдон» атты экзотикалық қару түрлерін таныстырған болатын. Алайда бұл жүйелер әлі сынақ кезеңінде және қауіпсіздік тұрғысынан даулы. Мәселен, «Буревестник» зымыраны «ұшатын Чернобыль» деген атауға ие болған.
Ғарыштағы текетірестің салдары
Ресей сондай-ақ, АҚШ-тың спутниктік жүйесін жоюға қабілетті құралдарды дамытуы мүмкін. Бірақ мұндай шабуылдар жаһандық азаматтық инфрақұрылымға да зиян келтіреді. Алайда Кремль алдында таңдау «ядролық соғыста жеңілу» мен «ғаламдық спутниктік жүйені жою» арасында болса, ол екіншісін таңдауы мүмкін.
Қорытындылай келе, Трамптың «Алтын күмбез» жобасы тым ауқымды әрі техникалық тұрғыдан іске аспай қалуы мүмкін. Бірақ бұл бастаманың өзі-ақ Ресей мен Қытайды жаңа қарулану жарысына итермелеуі мүмкін. Бұл жаһандық стратегиялық тепе-теңдікке және бейбітшілікке үлкен қауіп төндіреді.