Munarmedia.kz 21.09.2025 /Астана/ Бүгінгі геосаяси бәсеке ұшақ тасығыштармен немесе танк дивизияларымен емес, стратегиялық минералдар мен олардың жеткізу тізбегін бақылау арқылы шешілуде. Литий, сирек жер элементтері, кобальт, сүрме мен вольфрам — дәл осы элементтер смартфондар, электромобильдер, зымырандар және деректерді өңдеу орталықтары секілді технологиялық прогрестің өзегіне айналды.
Кім осы ресурстардың тасымалын, өңдеуін және жеткізілуін бақылауға алса — болашақ онжылдықтарға геосаяси басымдықты да соған тиесілі болмақ.
Қытай — дайын инфрақұрылым, АҚШ — әлі жоспар деңгейінде
АҚШ бұл жаһандық сын-қатерді түсінеді, бірақ Қытай бұл бағыттағы стратегиясын әлдеқашан нақты инфрақұрылымға айналдырып үлгерді.
-
Қазіргі таңда Пекин 20 стратегиялық минералдың 19-ын өңдеуді бақылайды, ал сирек жер элементтері бойынша әлемдік нарықтың 85%-ынан астамын иеленіп отыр.
-
Бұл — шикізат қоры мол елдердің өзі қытай зауыттарына тәуелді деген сөз. Себебі технологияға қажетті дайын материал сол жақта өндіріледі.
Орталық Азияда стратегиялық минералдардың мол қоры бар екені белгілі болысымен, Қытай бастаманы қолға алды — ол ең алдымен теміржолдар салды. Ал АҚШ әлі күнге дейін логистикалық қиындықтарға тап болуда.
-
Мысалы, Каспий мен Кавказ арқылы өтетін «Орта дәліз» (Middle Corridor) баяу әрі шамадан тыс жүктелген.
-
Қытайда болса, «Бір белдеу — бір жол» бастамасының онжылдығында құрлықтағы нақты маршруттар әлдеқашан жолға қойылған.
Орталық Азия ресурстарға бай, бірақ кім иелік етеді?
-
Қазақстан жуырда ірі сирек жер элементтері кен орнын ашқанын жариялады. Бұл елдің әлемдік көшбасшылар қатарына шығуына жол ашуы мүмкін.
-
Қырғызстан мен Тәжікстанда сүрме мен алтын бар, бірақ ол шикізаттың басым бөлігі Қытайға жөнелтіліп, сол жақта өңделеді.
-
Өзбекстан өз өндірістік тізбегін қалыптастыру мақсатында жаппай индустрияландыру бағдарламасын іске қосқан, алайда мұнда да қытай капиталы белсенді қатысуда.
Қазақстан басқа елдерге қарағанда қатал талаптар қоюда — тек кен өндірумен шектелмей, минералдарды еліміздің өз ішінде өңдеуді міндеттеуде.
Батыс енді ғана әрекетке көшуде
АҚШ пен Еуропалық Одақ Орталық Азияда серіктестік платформалары мен қаржылық бағдарламалар ұсынып, логистика мен өндірісті жаңғыртуға уәде беруде. Алайда нақты нәтиже жағынан Батыс артта қалып отыр.
Қытайда:
-
Зауыттар бар,
-
Жетілдірілген логистикалық желі бар,
-
Қаржыландыру дайын.
Бұл — айқын басымдық.
Келешек — кім логистика мен қайта өңдеуге ертерек қаржы құятында
Орталық Азия бүгінгі таңда жаһандық бәсекенің шешуші аренасына айналуда. Қытай — жүйелі түрде әрекет етуде: жол салып, зауыт тұрғызып, тізбекті нақты жүргізіп отыр. АҚШ пен ЕО әлі де стратегия құру кезеңінде.
Кім өңдеу мен жеткізу жүйесіне тезірек инвестиция құйса — болашақты сол ел бақылайтын болады.
📷 Фото: Envato Elements