Munarmedia.kz.15.10.2025 ж. /Астана/-Бір аптадан бері Алматыдағы «Отбасы банк» ғимаратының алдында әскери қызметшілердің әйелдері жиналып, күйеулеріне тиесілі «тұрғын үй төлемдерін» талап етуде.
1 шілде 2025 жылы күшіне енген жаңа заң әскери қызметкерлер мен құқық қорғау органдары қызметкерлерінің әлеуметтік жағдайын жақсартуға бағытталуы тиіс еді. Алайда шын мәнінде бұл заң олардың тұрмысын бұрынғыдан да күрделендіріп жіберді.
Жаңа ереже – жаңа дағдарыс
Заң әскери қызметкерлердің жалға алған пәтерлеріне қатысты келісімшарттарды міндетті түрде мемлекеттік тіркеуден өткізуді талап етеді. Бірақ пәтер иелерінің көбі жеке деректерін банкке беруден, тіпті келісімшартты тіркеуден бас тартып отыр. Себебі олар салық төлеуден жалтарады. Нәтижесінде әскери қызметкерлер мен олардың отбасыларының алдында екі ғана таңдау қалды: не 30% қосымша ақы төлеу, не үйден шығу.
Бұған қоса, ипотека рәсімдеген әскери қызметкерлердің тұрғын үйге берілетін төлемдері екі есе қысқарған. Егер бұрын мемлекет олардың ай сайынғы төлемінің жартысын өтесе, енді тек төрттен бір бөлігін ғана жабады. Орташа есеппен алғанда, Астанадағы офицерлердің айлығы – 300-400 мың теңге, ал өңірлерде 200 мың теңгенің төңірегінде. Мұндай жағдайда ипотеканы өтеу де, отбасын асырау да мүмкін болмай қалды.
Банктер жауапсыз, министрлік үнсіз
Көптеген әскери отбасы жалдау ақысын төлеу үшін банкке барғанда, «Отбасы банк» өкілдері бір ғана жауап айтады: «Жаңа заңға сай, жалға алу келісімшарты тіркелмеген болса, төлемдер тоқтатылады».
Банк қызметкерлері бұл мәселені «жеке әрі тыныш шешуді» ұсынғанымен, әйелдер бас тартқан. Өйткені бұл проблема тек бір қаланың емес, бүкіл елдің әскери отбасыларына ортақ.
Алайда Конституция мен «Құқықтық актілер туралы» заңның 43-бабына сәйкес, жаңа заңдардың кері күші болмайды. Яғни, бұрын жасалған келісімшарттарға жаңа талаптар қолданылмауы тиіс.
ІІМ: Заң ескі қатынастарға жүрмейді
Әскери қызметкерлердің әйелдері бұл мәселені Бас прокуратураға, Мәжіліске және Ішкі істер министрлігіне жеткізді. ІІМ ресми түрде жауап беріп, жаңа заң тек 2025 жылғы 1 шілдеден кейін туындаған қатынастарға ғана қатысты екенін растады. Демек, қазіргі дағдарыс – атқарушы органдардың өз заңын бұзуының айғағы.
Кінә – заңнан ба, әлде жүйеден бе?
Қорғаныс министрлігінің вице-министрі Серік Боранбаев қазан айының басында бұл мәселе бойынша бірнеше брифинг өткізіп, «ешкімнің құқы бұзылған жоқ» деп мәлімдеген. Бірақ шындық басқаша – мыңдаған әскери отбасы баспанасыз қалудың алдында тұр.
Мұндай абсурдтық жағдай екі-ақ себептен туындауы мүмкін:
1️⃣ Мемлекеттік қазына босап, әскерді ұстауға қаржы жетіспей жатыр.
2️⃣ Немесе бөлінген қаражат көздеген жеріне жетпей, басқа бағытқа кеткен.
Президент Тоқаев бірнеше рет ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету және сыртқы әскери қатерлерге дайын болу қажеттігін атап өткен. Алайда дәл қазір армияның әлеуметтік іргетасы – әскери қызметкерлер мен олардың отбасылары – дағдарысқа тіреліп отыр.
Кімге тиімді осындай бейберекет жағдай?
Жауап әлі табылған жоқ. Бірақ белгілісі – өз сарбазын қорғай алмаған мемлекет ешқашан мықты армия құра алмайды.