Қазақстандағы банк карталарына қатысты жаңа шектеулер қандай әсер етеді?
Қазақстан банктерінің шетелдік азаматтарға (резидент еместерге) банк карталарын беру ережелері өзгерді. Сарапшылар бұл өзгерістердің себептері мен салдарын әртүрлі бағалайды.
Ресейлік релоканттар үшін жаңа қиындықтар
Қазақстанға көшкен ресейліктердің Telegram-чаттарында соңғы уақытта Қазақстанда жеке сәйкестендіру нөмірін (ЖСН) алу қиындағаны басты тақырыптардың біріне айналды. ЖСН тек жұмысқа орналасу үшін ғана емес, сонымен қатар Visa және MasterCard төлем жүйелеріне қосылған жергілікті банктердің карталарын алу үшін қажет. Қазақстан банктері Батыс санкцияларына ілікпегендіктен, олардың карталары арқылы шетелдік маркетплейстерден тауар сатып алу немесе шетелде төлем жасау мүмкіндігі бар.
Шетелдіктерге банк картасын беру шектелді
Қазақстан банктерінің шетелдіктерге мультивалюталық банк карталарын ұсыну тәжірибесі кең таралғандықтан, арнайы «карточкалық турлар» да пайда болды. Тіпті кейбір қызметтер онлайн режимде банк шотын ашуға және санкцияларды айналып өтуге мүмкіндік беретін карталарды рәсімдеуге көмектесті.
Алайда, 2025 жылдың қаңтар айынан бастап Қазақстанның Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің жаңа қаулысы күшіне енді. Ол заңсыз кірістерді заңдастыруға, терроризмді қаржыландыруға және жаппай қырып-жою қаруын таратуды қаржыландыруға қарсы күрес аясында қабылданды. Жаңа ережелер бойынша:
Шетелдіктерге берілетін карталардың жарамдылық мерзімі 12 аймен шектелді (бұрын 5 жылға дейін болатын).
Бір адамға берілетін карталардың саны 10-нан 5-ке дейін азайтылды.
Банктерге күмәнді операцияларды автоматты түрде анықтайтын жүйелер енгізу міндеттелді.
Алайда, бұл шектеулер Қазақстанда тұруға ықтиярхаты бар адамдарға және 2025 жылдың 20 қаңтарына дейін карталарын рәсімдеп үлгерген шетелдіктерге қолданылмайды. Олардың карталары мерзімі аяқталғанша жұмыс істейді.
Алғаш болып жаңа ережелерді Kaspi Bank және Чехияның PPF инвестициялық-қаржы тобына тиесілі Home Credit Bank енгізді. Олардың ізінше Freedom Finance және ЦентрКредит банктері де өзгерістерді қабылдады. Ал Halyk Bank, Еуразиялық банк, Нұрбанк және Ресейлік ВТБ тобының еншілес банкі – Банк ВТБ-Қазақстан 29 қаңтардан бастап шетелдіктерге карта беруді уақытша тоқтатты. Бұл шешім Қазақстанда шетелдік азаматтарға берілген ЖСН саны туралы ресми статистиканың жариялануынан кейін қабылданды.
2024 жылы 435 408 шетелдік азаматқа ЖСН берілген, оның ішінде:
233 000-нан астамы – Ресей азаматтары
122 000 – Өзбекстан азаматтары
25 000 – Қытай азаматтары
14 000 – Тәжікстан азаматтары
9 000 – Қырғызстан азаматтары
Қаржы саласындағы сарапшылар не дейді?
Сарапшылар Қазақстан банктерінің бұл шаралары қаржы қылмыстарын болдырмауға бағытталғанымен, олар елдің Ресейге салынған санкцияларды сақтауға деген ұстанымына да сәйкес келеді деп есептейді.
Экономист Арман Бейсембаев бұл өзгерістердің террористік әрекеттерді қаржыландыруға емес, санкцияларды айналып өтуге байланысты қабылданғанын атап өтті:
"Қазақстан Ресейге салынған санкцияларды айналып өтудің бір жолына айналды. Ресей SWIFT жүйесінен ажыратылды, Visa және MasterCard қызметтерін пайдалана алмайды, бірақ бұл жүйелерге қосылғысы келетіндер көп. Қазақстан үшін бұл қаржы жүйесінің бақылаудан шығуына қауіп төндіреді."
Оның айтуынша, жаңа шектеулер халықаралық қауымдастықтың Қазақстанды санкцияларды сақтамады деп айыптауына жол бермеу үшін қажет болды:
"Бұл толық тыйым емес, бірақ Қазақстан банктерінің карталары Ресейде аз танымал бола бастайды. Бастапқыда карталардың жарамдылық мерзімі 1 жылға қысқарды, ал болашақта оны тіпті 3 айға дейін азайтуы мүмкін."
Экономист әрі кәсіпкер Алмас Чукин де бұл өзгерістер Ресейге қарсы санкциялармен байланысты деп санайды. Оның пікірінше, қазақстандық банктер карталар бойынша жүргізілген операцияларды бақылай алмайды:
"Банк тек картаның жалпы айналымын көреді, бірақ нақты не сатып алынғанын біле алмайды. Егер біреу Таиландта төлем жасаса, бұл қарапайым қызмет ақысы ма, әлде электрондық компоненттер сатып алу ма – анықтау мүмкін емес."
Жаңа шектеулер тек Ресей азаматтарына емес, бүкіл Орталық Азиядан келген мигранттарға да әсер етеді
Қаржы сарапшысы Расул Рысмамбетов жаңа ережелер тек ресейліктерге ғана емес, Қазақстан банктерінің қызметтерін пайдаланатын миллиондаған Орталық Азия мигранттарына да қатысты екенін айтады:
"Бұл шектеулер Ресейге қарсы санкцияларды сақтаумен қатар, Қазақстанның ұлттық валютасын қорғауға бағытталған. Көп адам тенгенің неге әлсіреп жатқанын ойламайды. Ресейден келгендер шамамен 700 000 ЖСН алды, бірақ Ресейде жұмыс істейтін өзбектер, тәжіктер мен қырғыздар да бар. Бұрын олар ресейлік банктердің карталарын пайдаланатын, алайда санкциялардан кейін олар Қазақстан банктеріне бет бұрды."
Оның пікірінше, шетел валютасына сұраныстың артуы теңгенің құнсыздануына ықпал еткен:
"Ресейде жұмыс істейтін мигранттар рубльді долларға немесе еуроға айырбастап, Қазақстан арқылы өз отандарына аударуды бастады. Егер шектеулер енгізілмесе, доллар сатып алушылар саны бірнеше есе өсер еді. Ал бұл Қазақстан экономикасына үлкен соққы болар еді."
Қазақстан билігі банктік шоттар мен карталарға шектеулерді күшейту арқылы қаржы жүйесін бақылауда ұстауға тырысып жатыр. Бұл шаралар елдің халықаралық санкцияларға сай әрекет етуімен қатар, ұлттық валютаны қорғау мақсатында қабылданған. Бірақ бұл шектеулер Қазақстан банктерінің қызметін пайдаланатын ресейліктер мен Орталық Азия мигранттары үшін қосымша қиындықтар туғызуы мүмкін.