АСТАНА. MUNARMEDIA.KZ -Ресейдің Иранды қолдауы АҚШ
үшін үлкен қауіп. Ресейге арқаланған Тегеран қауіпті әрекеттерге баруы мүмкін. Таяу
Шығыстағы күнделікті атыстар, өлімдер бір-біріне қарсы саяси мәлімдемелер
бұрың-соңды болмаған деңгейге жетті. Израильдің 2023 жылғы 7 қазанда орын алған
терроистік әрекеті жыл бойына жалғасып, таяу шығыс тарихындағы ең ұзаққа
созылған соғысқа айналды.
Ресей көп жылдар бойы аймақаралық қақтығыстарға көз
жұмып қарап, тек жұмыс бабаындағы келісімдермен ғана шектелген еді.
Ресейдің Украинаға басып кіруінен туындаған ираншылдық сыртқы саясат
Израиль мен АҚШ-ты қатты алаңдатып отыр. Бұл алаңдаушылықты Вашингтонмен
текетірес логикасы Мәскеулік ираншылдарды
майданға барған сайын көбірек
көмектесуге итермелеуде. Кремльдің өзі әлі де тепе-теңдікті сақтай
отырып, делдалдық шеңберінде қалуға үміттенсе де, аймақтық күштер үшін Ресей
шиеленісіп жатқандар арасынан өз таңдауын жасап
үлгерді.
Мәскеудің Тегеранға біртіндеп ығысуы
Ресейдің Украинаға басып кіруі 2022 жылдың ақпанында басталғаннан бері
байқалды. Ресми риторикасында Ресей Израильге қарсы Иранның жағына шығуда, ал
Сирияда тараптар тіпті АҚШ-қа бірлескен қысым жасауды үйренді: ираншыл топтар
АҚШ күштеріне жердегі зымырандарды ұшырған сәтте ресейлік ұшақтар американдық
ұшақтармен қауіпті маневр жасады.
Соған қарамастан, соңғы екі жылда Ресей барлық тараптармен сөйлесуге
қабілетті әмбебап делдал ретіндегі бұрынғы рөлінен бас тартуға асықпады. АҚШ
бұл теңдеуден толығымен шығып кетсе де, Мәскеу басқа елдермен, тіпті Израильмен
де диалогты жалғастыруға тырысты. Бұл тәсіл өте ұтымды болды: Өйткені,
Израильмен жанжал Украинаға қару-жарақ жеткізуді қоса алғанда, жауап қайтару
шараларына толы. Алайда Ресейдің мұндай бейтараптықты Иранмен ынтымақтастықпен
жалғастыра алуы екіталай.
Әрине, Мәскеу мен Тегеран толық ауқымды әскери одақ жасағысы келмейді – бұл
үшін олардың ұмтылысы тым бөлек, өзара сенімсіздік те жеткілікті. Сонымен
бірге, «анти-батысшылдардың» жағдайы олардың жақындасуының күшеюіне тұрақты
негіз жасайды.
Әрине, Мәскеу мен Тегеран толық ауқымды әскери одақ жасағысы келмейді – бұл
үшін олардың ұмтылысы тым бөлек, өзара сенімсіздік те жеткілікті. Сонымен
бірге, «анти-батысшылдардың» жағдайы олардың жақындасуының күшеюіне тұрақты
негіз жасайды.
Ирандық технологиялар қазірдің өзінде Украинадағы әскери операциялардың
бағытын өзгертіп, Ресейдің соққы беру мүмкіндіктерін айтарлықтай кеңейтіп, әртараптандырды.
Украина майданы алғаш рет орыс генералдарын ирандық нұсқаушылардан шәкірттеріне
айналдырды. Бұған жауап ретінде Мәскеу Иранды заманауи қару түрлерімен
қамтамасыз ету мүмкіндігін қарастыруда. Оның үстіне Таяу Шығыстағы қазіргі
жағдай Иранның Ресейдің әскери-техникалық әлеуетіне деген қызығушылығын
арттырады.
Теһранның ең күрделі мәселесі – оның нашар авиациясы мен әуе шабуылына
қарсы қорғаныс жүйесінің жетілмегендігі. Израиль, керісінше, аймақтағы ең
қуатты әуе күштеріне ие. Барлық қақтығыстарда ол әуе үстемдігіне қол жеткізуге
тырысады, ал басты соққы рөлді әуе күштері атқарады. Израиль
қауіпсіздігінің кепілі болып қала беретін АҚШ-тың әскери әлеуетін айтпағанда.
Иранның мәлімдемелеріне қарағанда, ресейлік әскери ұшақтар мен тікұшақтарды
жеткізу туралы келісімдерге қол жеткізілген. Әңгіме Су-35 көпмақсатты
жойғыштары, Ми-28Н шабуылдау тікұшақтары, сондай-ақ Як-130 жауынгерлік
оқу-жаттығу ұшағы туралы болып отыр. Соңғысына келетін болсақ, олардың
бірқатары қазірдің өзінде Иранға жеткізілгені және ирандық ұшқыштар осы
жабдықпен оқу-жаттығу ұшуларын жасап жатқаны белгілі. Су-35 ұшағы да
биыл жеткізілуі мүмкін.
Шабуылдаушы тікұшақтардың жеткізілімі күмән тудырмаса. Ресей Қорғаныс
министрлігінің қайта қарулану жоспарлары оларға үлкен ішкі сұранысты болжайды
және алдағы жылдары Ресейдің Иранға жеткізуге уақыты болмауы мүмкін.
Бұл ұшақтармен шектелмейді. Ресейдің де Иранды заманауи радарлармен
қамтамасыз ете бастағаны туралы ақпарат бар. Ирандықтар да әуе шабуылына қарсы
қорғаныс жүйелерін сұрайды, бірақ олармен жағдай күрделірек: ресейлік әуе
қорғанысы Украинаның зымырандары мен ұшқышсыз ұшақтарының тойтарыс беретін
шабуылдарына толы, ал Мәскеуде оларды Иранға қысқа мерзімде жеткізуге
артықшылық жоқ.
Бірақ бұл жерде ең бастысы, Ресей Иран жағына жаңа қару-жарақ бере бастады.
Ал бұл жеткізілімдердің ауқымы негізінен Украинаға қарсы әскери операциялардың
қарқындылығымен шектеледі. Егер бұл қарқындылық азайса немесе мүлдем жоғалып
кетсе, онда Мәскеу Теһранға бұрыннан іздеген жаңа озық авиациялық және
зымырандық технологияларды бере алады. Америка Құрама Штаттарының немесе
Израильдің көзқарасы бойынша, оқиғалардың мұндай дамуы өте ықтимал болып
көрінуі керек, яғни олар бұған дайындалады.
Ресей сондай-ақ Иранның өзін ғана емес, Таяу Шығыстың әртүрлі
аймақтарындағы ираншыл күштерді де қолдауға дайындығын көрсетуде. Кремльдің
логикасына сәйкес, американдық қару Украинада бірнеше жыл бойы Ресей армиясына
қарсы белсенді түрде қолданылғандықтан, Ресей әлемнің басқа бөліктерінде АҚШ-қа
қарсы соғысып жатқандарды өз қаруымен қолдауға құқылы.
Бұған қоса, Мәскеу өзін Таяу Шығыстың тағдырында да, «ұжымдық Батыспен»
жаһандық текетіресте де шешуші күш ретінде қарастырады. Демек, Таяу
Шығыстағы қақтығысты елемеу оның бірден екі майданда шетте қалуын білдіреді:
аймақтық мәселелерді шешуге қатыспау және АҚШ-ты ренжіту мүмкіндігін жіберіп
алу.
Ресей басшылығы Израиль мен АҚШ-қа қарсы ираншыл күштерді ашық қолдаудан
сақтанып отырғанымен, бейтарап бақылау мен толық ауқымды қатысу арасында
көптеген аралық қадамдар бар. Мысалы, Ресей бұған дейін де Сирияның одақтас
күштерін қару-жарақпен қамтамасыз еткен. Сириялықтар, өз кезегінде, оны
одақтастары ирандықтарға, содан кейін ливандықтарға «кездейсоқ» беруі мүмкін.
ХАМАС бірнеше рет ресейлік қаруды қолданды және осыған байланысты
Ресей-Израиль қарым-қатынастары үшін апатты ештеңе болған жоқ. Сондықтан Ресей
бұл жолы да Хезболланың қолында ресейлік қару-жарақ пайда болу қаупі соншалықты
үлкен емес деп санауы мүмкін.
Соңғы ақпараттар Кремльдің АҚШ-қа қарсы тұру үшін ираншыл күштерге қару
беру идеясын шындап қарастырып жатқанын растайды. Әзірге Сауд Арабиясының
наразылықтары Ресейді йемендік хуситтерге қару-жарақ беруден бас тартуға мәжбүр
етті. Бірақ Ирактағы шиит жасақтары, Ливан күштері немесе сириялық фракциялар
жағдайында аймақтық державалардың қарсылығы жоқ немесе жеткіліксіз болуы
мүмкін.
Нәтижесінде белсенді бейтараптықты сақтауға ұмтылған Ресей Таяу Шығыстағы
қақтығысқа тереңдей түседі. Бұл күш тепе-теңдігін ерекше өзгертпейтін сияқты
көрінуі мүмкін. Егер Иранға әлеуетті жеткізілімдердің тек әскери маңызын
қарастыратын болсақ, онда ресейлік жоспарлардың толық орындалуының өзі қазіргі
теңгерімге аз әсер етеді. Су-35 жойғыштары ең қорқынышты болып көрінеді, бірақ
біз тек екі эскадрилья (24 ұшақ) туралы айтып отырмыз, бұл кезде тек Израильде
шамамен 50-ге жуық бесінші буын F-35 жойғыштары бар, тіпті жүздеген басқа
ұшақтарды айтпағанда. Иранның
ұшақтарынан жоғары.
Дегенмен, Ресейдің жеткізілімі аймақ үшін, ең алдымен Израиль мен АҚШ үшін
маңызды сигналға айналады. Ресей Таяу Шығыстағы күштердің қазіргі тепе-теңдігін
өзгертпейді, бізді оның болашағына басқаша қарауға мәжбүрлейді. Бұл бірінші
топтама болса ше? Егер Ресей авиациядан кейін Иранды заманауи әуе қорғаныс
жүйелерімен қамтамасыз етсе және ирандық нысандарға ықтимал соққы беру
әлдеқайда қиын міндетке айналса ше?
Тегеран Мәскеуден жаңа қару алған жағдайда Израиль мен АҚШ үшін
қауіпсіздіктің классикалық дилеммасы туындайды. Иранның әскери әлеуеті Ресеймен
ынтымақтастық арқылы нығаяды. Ресей-Иран ынтымақтастығы тұрақты және тереңдей
түседі – Теһран барған сайын жаңа қарулар мен технологиялар ала алады. Бұл
қисын бойынша, егер Иранмен қақтығыс болмай қалса, ирандықтар ресейлік
жеткізілімдермен әлі жеткілікті түрде нығая алмаған кезде, оны ертерек әкелген
дұрыс.
Күн тәртібін белгілеп, шиеленістің көшбасшысы болуды жөн санайтын Израиль
мұндай сценарийді қарастырмасқа болмайды. Америка Құрама Штаттары Таяу Шығыста
сақтық танытады, бірақ американдықтар Иранның әскери күштерін арттыруды тым
үлкен тәуекел деп қабылдауы мүмкін.
Ресейдің Иран мен оның одақтастарына қатысты әрбір, тіпті кішігірім қадамы Мәскеуді АҚШ пен Израильдің көзқарасы бойынша қазіргі тепе-теңдікті бұзуға қабілетті қақтығыстың қатысушысы етеді. Ал оның артында Кремль тұрған Тегеран ең қатал әрекеттерді шешуге жеткілікті елеулі қауіп болып табылады.