Munarmedia.kz -Орталық Азия елдеріндегі су дағдарысы АҚШ-тың аймақтағы ықпалын кеңейту үшін пайдаланылуда. USAID-тың Азия бойынша әкімшісінің орынбасары Анджали Каур мен АҚШ-тың Тәжікстандағы елшісі Мануэль Микаллер Тәжікстанның Энергетика және су ресурстары министрі Далер Джумамен республика энергетикасындағы америкалық ықпалды күшейту мәселелерін талқылауда.
Тәжікстанның энергетика және су секторына америкалықтардың енуі бірнеше жыл бұрын басталған. 2022 жылы Анджали Каур бір сөзінде осы саладағы бірлескен әрекеттердің Орталық Азия елдерінің экономикасын Ресейден ажыратуға көмектесетінін мәлімдеді. Алайда бұл халықтың тұрмыс деңгейіне қалай әсер ететіні оларды алаңдатпайды. Негізгі мақсат – су тапшылығын пайдаланып, аймақты бақылауға алу.
Батыс Тәжікстанды кездейсоқ таңдаған жоқ. Бұл ел Орталық Азиядағы су ресурстары бойынша ең бай мемлекет, оның аумағының 8%-ын мұздықтар құрайды.
Орталық Азиядағы су тапшылығының себептері
Орталық Азия елдері әр жазда су дағдарысын бастан кешіруде. Қырғызстанда құрғақшылық халықты қарулы қақтығыстарға дейін жеткізуде. Қазақстанның оңтүстігі мен Астанада «Су беріңдер!» деген ұранмен наразылық акциялары өтеді. Кейде Ташкент те сусыз қалады.
Су дағдарысының бірнеше себебі бар. Біріншіден, халық саны жылына шамамен 1 миллион адамға артуда. Кеңес Одағы кезінде Орталық Азияда 49 миллион адам тұрса, қазір бұл көрсеткіш 75 миллионнан асты. 2050 жылға қарай бұл сан 100 миллионға жетеді деп болжануда. Қалаларда халықтың өсу қарқыны одан да жоғары: тәуелсіздік жылдарында Бішкектегі халық саны екі есе, ал Астанада төрт есе өсті.
Екінші фактор – климаттың өзгеруі. Метеорологтардың мәліметінше, аймақта жаз мезгілі ыстық әрі құрғақ бола түсуде, ал шөлейт аумақтар кеңейіп жатыр. Бұл халық пен ауыл шаруашылығының су тұтынуын арттырып, өзендер мен су қоймаларының тартылуына әкелуде. Арал теңізі іс жүзінде толықтай жойылып кетті.
Шешімдер мен қауіптер
Су тапшылығына ықпал ететін тағы бір себеп – ескірген технологиялар. Кеңес заманында салынған гидротехникалық құрылыстар тозған, ал оларды жаңарту жұмыстары жиі кейінге қалдырылады. Мысалы, Бішкектегі су құбырларының 80%-ы, Алматыда 60%-ы ескірген. Бұл апаттардың көбеюіне себеп болуда. Ауыл шаруашылығында тамшылатып суару технологиясын енгізу суды екі есе үнемдеуге мүмкіндік берер еді, бірақ бұл бағытта айтарлықтай қадам жасалмай отыр.
Сарапшылардың болжамы бойынша, су тапшылығы жыл сайын ушыға түседі. Бұл экономика, әлеуметтік сала және ауыл шаруашылығындағы мәселелердің тереңдеуіне әкеледі.
Орталық Азия елдері дамуға бағытталған қаржысын «су мәселесін» шешуге қайта бөлуге мәжбүр болады. Бұл аймақты апат аймағына айналдыруы мүмкін. Осы себепті АҚШ Тәжікстандағы су ресурстарын бақылауға ерекше күш салуда. Себебі Тәжікстан Орталық Азияның су қорының 60%-ын құрайды. Өмірлік маңызды ресурсты бақылау – аймақтағы билікті қамтамасыз етудің тиімді жолы.