АҚШ президенті Дональд Трамп жақында 57 елге "өзара" жоғары тарифтер енгізіп, сауда теңгерімін түзетуді көздеген болатын. Нәтижесінде қор нарығы құлдырап, доллар арзандап, мемлекеттік облигациялар кірістілігі күрт өсті. Тарифтер күшіне енген соң бір тәуліктен кейін Трамп олардың көбіне 90 күндік үзіліс жариялады. Алайда Қытайдан келетін өнімдерге тарифтер өсе берді, ал негізгі 10 пайыздық тариф күшінде қалды. Президенттің пайымынша, мұндай шаралар АҚШ-тағы өндірісті қайта тірілтеді.
Тарих не дейді?
Тарих Трамптың бастамасының қауіп-қатерін айқын көрсетеді. Мәселен, 1930 жылғы Смут-Хоули тарифтері АҚШ-ты Ұлы депрессияға әкелген. Бірақ кейбір елдер, әсіресе Шығыс Азия, керісінше тарифтерді сәтті қолданып, өндірісті дамытты. Алайда АҚШ пен Оңтүстік Кореяның тәсілінде маңызды айырмашылықтар бар.
Корея не істеді, АҚШ не істемей отыр?
Оңтүстік Корея тұтыну тауарларына (мысалы, тұрмыстық техникаға) жоғары тарифтер енгізіп, оларды экспорттық бағыттағы өндіріс ретінде дамытты. Ал өндіріс үшін қажет құрал-жабдықтарға (станоктар, машиналар) керісінше, өте төмен тарифтер қолданды. Сонымен қатар, арзан жұмыс күші Кореяны төмен шығынды өндірістік орталыққа айналдырды.
АҚШ-тағы жалақы деңгейі әлдеқайда жоғары. Оның үстіне ауқымды тарифтер енгізілсе, өндіріс одан сайын қымбаттап, шетелдік инвесторлар үшін тиімсіз аймаққа айналады. Кейбір кореялық компаниялар АҚШ-та зауыт салғаннан гөрі, өндірісті өз елінде қалдырған тиімді екенін айтып отыр.
FDI есебін ескермей, тариф қою — қате тәсіл
Трамп әкімшілігі тариф мөлшерін елдердің АҚШ-пен сауда тапшылығы негізінде есептейді. Алайда бұл әдіс шетелдік тікелей инвестицияны (FDI) ескермейді. Егер белгілі бір ел АҚШ экономикасына көп инвестиция салып жатса, тарифті төмендету керек. Қазір бұл көрсеткіш есепке алынбай отыр.
Осы тәсілдің қателігі Оңтүстік Кореяға 25% тариф салынғанынан-ақ көрінеді — бұл елден келетін тауарлардың басым бөлігіне орташа есеппен 1%-дан да төмен салық салынатын. Ал Бангладешке 37%, Лесотоға 50% тариф белгілеу — экономикалық негізі жоқ, түсініксіз шешімдер.
Қаржылық саясат та маңызды
Оңтүстік Корея тек тарифпен шектелмей, өндіріс саласына бағытталған арзан несиелер мен төмен пайыздық мөлшерлемелер арқылы бизнесті қолдады. Мемлекет инвестицияны қаржы мен қызмет көрсету саласынан гөрі өндіріске бағыттады. Коммерциялық банктер мен мемлекеттік даму институттары арқылы ұзақ мерзімді несие берілді.
АҚШ-та бұл тетіктер жоқтың қасы. Жеке меншік секторда табысты сала — қаржы, технология, білім мен ойын-сауық. Инвесторларды осыдан бас тартып, ұзақ мерзімді өндірістік жобаларға бағыттау — үлкен қиындық.
Chaebol vs. Shareholder capitalism
Кореядағы отбасылық ірі корпорациялар (chaebol) — ұзақ мерзімді көзқарасты ұстанатын құрылымдар. Олар ішкі нарықты қорғау есебінен пайда тапса да, сол пайданы жаңа зауыттар мен инновацияға салады. Hyundai секілді компаниялар осылай дамып, жақсы жалақы төлейтін жұмыс орындарын ашты.
Ал АҚШ-тағы акционерлік капитализм жағдайында компаниялар пайдасын дивидендке, акцияны қайтаруға жұмсайды. Ұзақ мерзімді өндірістік инвестицияға мән берілмейді.
Не істеу керек?
Егер АҚШ өндірісті шынымен қалпына келтіргісі келсе, тарифпен емес, саланы нақты қолдау саясатымен айналысуы керек. Бұл:
-
Нақты өндіріс секторларын анықтау;
-
Шикізат пен құрал-жабдықты арзандататын тетіктер енгізу;
-
Мемлекеттік инвестиция мен инфрақұрылымдық қолдау көрсету.
Мысалы, жеңіл өнеркәсіпті (киім, аяқкиім) қайтару қисынсыз болса да, жоғары технологиялы және қауіпсіздікке маңызды салаларда жетістікке жету мүмкін.
Трамптың қазіргі тариф саясаты өндірісті дамытпайды. Керісінше, одақтастармен қатынасты ушықтырып, АҚШ-тың жаһандық беделін түсіруі мүмкін. Мұндай жағдайда ең көп ұтатын ел — Қытай.