Munarmedia.kz 20.10.2025 /Астана/ 16 қазан күні таңертең Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Премьер-министр Олжас Бектеновке экономиканы тұрақтандыру және азаматтардың мүддесін қорғауға бағытталған нақты шаралар жоспарын ұсынуды тапсырды.
Кешке қарай-ақ Үкімет бұл кешенді шаралар әзірленіп болғанын хабарлады. Мұндай жеделдік кей тұста тиімділік әсерін берсе, кей тұста биліктің үрейленгенін де аңғартатындай.
Үкімет бензин мен дизель бағасын өсіруге мораторий енгізіп, коммуналдық тарифтерді 2026 жылдың I тоқсанына дейін уақытша тоқтатып отыр. Сонымен қатар:
-
отандық тауар өндірушілерден мемлекеттік сатып алулар көлемі ұлғайтылады,
-
жаңа Салық кодексіне өту кезінде ШОБ үшін жеңілдіктер ұсынылады,
-
жеңілдетілген ипотекалық несиелеу екі есеге көбейтіледі,
-
«Әскери баспана» бағдарламасы қайта жандандырылады,
-
автонесие мен лизинг бағдарламалары жаңартылып, халыққа қолжетімді болмақ.
Шаралар пакеті – әлеуметтік жағынан маңызды, ауқымды. Бірақ оның жедел қабылдануы мен бір-біріне кереғар бағыты біраз сұрақ тудырып отыр: бұл – реформа ма, әлде дағдарысты сәттік сөндіру әрекеті ме?
Формалды түрде бұл шешімдер Үкіметтің реформалар курсына қайшы емес. Бірақ олардың мәніне үңілсек, нарықтық логикадан гөрі, тікелей араласу тәсілі басым.
Тарифтік мораторийлер – нарықтық емес құрал. Олар қысқа мерзімде халықтың жүктемесін жеңілдетуі мүмкін, алайда ұзақ мерзімді инвестицияларсыз, әсіресе, энергия мен ТКШ секторында, бұл шешімдер кейін одан да ауыр мәселелерге алып келуі ықтимал.
Салық кодексіне қатысты жеңілдіктер де реформаға дайындықтың әлсіздігін көрсетеді. Егер кодекс күшіне енбей жатып-ақ жұмсартылып жатса – ол дұрыс пысықталмаған деген сөз. Бұл бизнес пен қоғамның сеніміне нұқсан келтіреді.
Кім ұтады, кім ұтылады?
Ұтатындар:
-
Халық: тариф пен жанармай бағасының уақытша тоқтатылуынан,
-
Шағын бизнес: салықтық жеңілдіктерден,
-
Құрылыс компаниялары мен банктер: ипотека көлемінің артуынан және автонесие бағдарламаларынан.
Ұтылатындар:
-
Мемлекеттік қаржы: барлық субсидиялар мен жеңілдіктер бюджетке салмақ түсіреді.
-
Инвесторлар: үнемі өзгеретін экономикалық саясат, болжап болмайтын шешімдер сенімді төмендетеді.
Бюджеттен бұл бағдарламаларды қаржыландыру көздері нақты айтылған жоқ. Егер мұндай қолдау шаралары инфляцияны өршітіп жіберсе, әлеуметтік тұрақтылықтың өзі қауіпке айналуы мүмкін.
Барлық шешімнің бір күнде қабылдануы – дағдарыстық менеджменттің белгісі. Реформалар – талдау мен бағалау арқылы қабылданатын үдеріс. Бұл жолы – «жедел жиын» форматында жүзеге асты. Бұл – реформа емес, реакция.
Энергетика, әлеуметтік тауарлар, салық, ипотека – бәріне бір мезгілде араласу биліктің жүйелі трансформациядан гөрі, қоғамдық қысымды азайтуға бағыт алғанын көрсетеді.
Энергетика вице-министрі Сұңғат Есімхановтың айтуынша, бензин мен дизельге бағаны өсіруге тыйым салынып, коммуналдық тарифтер тоқтатылады. Бұл шешімдерді әкімдіктер мен Бәсекелестікті қорғау агенттігімен бірлесіп бақыламақ.
Бірақ бұл – Қазақстанның бұрынғы нарықтық реформалары кезінде ресми түрде бас тартқан мемлекеттік реттеуге қайта оралғанының белгісі.
Сауда министрі Арман Шаққалиев әлеуметтік маңызы бар азық-түлік бағасын бекіту үшін ритейлермен меморандумдарға қол қойылып, отандық өндірушілерден сатып алу екі есе артатынын мәлімдеді.
Бірақ бұл – тиімсіздігі мен жемқорлыққа бейімділігі дәлелденген, бұрынғы тұрақтандыру қорларына негізделген жүйенің жаңғыруы ғана.
Қаржы министрі Мәди Такиев жаңа Салық кодексіне «жұмсақ» көшу үшін:
-
салық тексерістерін тоқтату,
-
айыппұлдарды алып тастау,
-
өсімпұлдарға амнистия жариялау бастамаларын ұсынды.
Бұл шаралар бизнес үшін жақсы жаңалық болса да, жаңа кодекстің бастапқыда дайын болмағанын растайды.
«Отбасы банк» басшысы Ләззат Ибрагимова «Наурыз Жұмыскер» және «Әскери баспана» бағдарламаларын кеңейтіп, 500 млрд теңгеге дейін несие берілетінін айтты.
Бірақ өткен жылы дәл осы банктер мен құрылыс секторындағы жетекшілер субсидияланған тұрғын үй үлесін қысқартып, нарықтық тетіктерге көшуді көздейтіндерін айтқан еді. Енді сол жоспарлар кері шегінгендей.
Өнеркәсіп министрі Ерсайын Нағаспай лизингтік автонесиелеуді халықаралық тәжірибе деп таныстырды. Бірақ бұл – бұрынғы жеңілдетілген автонесиенің жаңартылған нұсқасы ғана. Ол нақты нарықтық реформа емес, отандық жинақ кәсіпорындары мен аффилирленген банктерге арналған құрал.
Министрлердің мәлімдемелерінен кейін Үкіметтің стратегиялық реформалардан гөрі, «дағдарысты басқару» режиміне көшкені анық байқалады.
Әлеуметтік тұрақтылық – бірінші орынға шықты, бірақ бұл экономикалық логиканың шегінуі есебінен жүзеге асуда. Жоспарлы реформалар, сенімділік және болжамдылық қажет уақытта – Үкімет жедел, бірақ жүйесіз шешімдерге жүгінуде.
Фото: Ratel.kz