Munarmedia.kz 20.10.2025 /Астана/ Қазақстан 2025 жылдың соңын аяқталмаған ұлттық жобалармен қарсы алмақшы.
2021 жылы мемлекеттік бағдарламалардың орнына жаңа ұлттық жобалар ұсынылған кезде бәрі үмітті көрінген: нақты KPI, министрлердің жеке жауапкершілігі, «формализм емес – нәтижелілік» деген ұран. Президент те көзқарасты түбегейлі өзгертуді талап етті.
Бірақ арада төрт жыл өтпей жатып министрлер жиі ауысып, жеке жауапкершілік туралы ұмытыла бастады. Бірқатар жоба күшін жойса, қалғандары межеге жетпей-ақ «қайыршы күйге» түскен. Олар реформалар локомотивінен гөрі қағаз жүзіндегі есептерге көбірек ұқсайды.
Ең танымал жобалардың бірі — «Цифрлық Қазақстан» да көп үмітті ақтамаған сияқты. 2023 жылы ол жаңа атауға — «Цифрлық даму тұжырымдамасына» өзгертілді. Себебі бастапқы мақсаттар орындалмауы мүмкін екені байқалды.
Мысалы, өндірісті жаңғыртуға бағытталған «Индустрия 4.0» технологиялық платформасы туралы бастама министрлік қабырғасында-ақ «үнсіз көз жұмды». Ал IT-компаниялардың күрт артуы көбіне 2022 жылы Ресейден бизнес релокациясының нәтижесі болды.
100 мың IT-маман даярлау жоспары да орындалмай тұр. 2021 жылдан бері тек 30 мың түлек оқуды аяқтаған. Tech Orda мемлекеттік бағдарламасы арқылы небәрі 10 мың адам ғана оқыған, олар да қысқамерзімді курстардан өткен, яғни кәсіби деңгейі күмәнді.
Иә, мемлекеттік қызметтер онлайнға көшіп жатыр, бірақ ауыл-аймақтардағы интернет сапасы әлі де сын көтермейді.
Денсаулық сақтау саласындағы ұлттық жоба да діттеген межеге жете алмады. 2025 жылға дейін барлық медициналық мекемелерді заманауи құралдармен жабдықтау жоспарланған. Бірақ кей өңірлерде бұл көрсеткіш 74%-дан әрі аспаған. Міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру (ОСМС) тұрақты тапшылықта, дәрігер жетіспеушілігі де шешілген жоқ.
Білім саласында мектептер көптеп салынуда, бірақ уәде етілген көлемде емес. Үш ауысымды мектептер әлі де бар, пәндік кабинеттерді толық жарақтандыру туралы нақты дерек жоқ. Шалғай ауылдардағы шағын мектептер мұғалім тапшылығынан әлі де зардап шегіп отыр
2025 жылғы мамырда Жоғары аудиторлық палата 862 млрд теңгенің заң бұзушылығын анықтады, оның 147 миллиарды – тиімсіз жұмсалған қаражат. Палата өкілі Нұрлан Нұржановтың айтуынша, бюджеттік шығындардың жартысы Ұлттық қор мен қарыз қаражат есебінен жабылады. Бұл — «өткен уәделердің жыртығын жамау үшін ел қарызға өмір сүріп отыр» дегенді білдіреді.
Проблемалардың түпкі себебі өзгермейді: тым асқақ, бірақ нақты жағдайға сай келмейтін мақсаттар, үнемі тапшы бюджет және тиімсіз басқару.
Қазір байқалып отырған үрдіс – ескі ұлттық жобаларды жауып, орнына дәл сол міндеттерді қайта көтеретін, бірақ атауы өзгерген «тұжырымдамалар» енгізу. Бұл — «ұлы ребрендинг» деп атала бастады.
Бағдарламалар формалды түрде біріктіріліп немесе қайта аталып, бірақ тиімділіктің негізгі проблемалары шешілмейді. Бұл — халықтың мемлекеттік қызметтерге, білім мен денсаулық сақтау саласына деген сенімін одан әрі төмендетуі мүмкін. Өйткені нақты нәтиже сезілмейді.
Үкімет нақты қателіктерді мойындап, бұрынғы Жоғары аудиторлық палата басшысы Наталья Годунова ұсынғандай, үш жылдық бюджет жоспарлаудан бас тартып, шынайы тиімділік бағасын енгізеді.
Годунова 2022 жылы-ақ:
-
бақылауды күшейтуді,
-
ірі әрі тиімсіз бағдарламалардан бас тартуды,
-
нақты нәтиже беретін шағын әрі икемді бастамаларға көшу қажеттігін айтқан.
Сондай-ақ, жауапты тұлғаларға нақты нәтиже үшін жеке жауапкершілік жүктеуді ұсынған еді. Алайда бұл тәсіл әлі де толық жүзеге аспай отыр.
Фото: iStock