Саясат | 22 маусым 2025 | Munarmedia.kz | Астана-Ауғанстан біртіндеп Иран төңірегіндегі жағдайға байланысты негізгі ойыншылардың бейресми келіссөз алаңына айналып келеді. Мұндай пікірді ауған саясаттанушы Джамшид Амири білдірді.
Ауған бағытындағы дипломатиялық жандану
Сарапшының айтуынша, Ауғанстанға деген қызығушылықтың артуының екі басты себебі бар: біріншіден, Израиль шабуылдарына қарамастан, Иранда күтпеген ішкі тұрақсыздық болмады; екіншіден, ауғандық «Талибан»* белудж топтарына ықпал ете алады, ал бұл Иранға жанама қысым жасау тетігі ретінде қарастырылуда.
«Ирандағы ішкі тұрақсыздық сценариінің іске аспауы ауған бағытын ықпал етудің қосымша құралына айналдырады», — дейді Амири.
«Ауғанстан инсайдерінің» мәліметіне сәйкес, соңғы күндері «Талибан»* өкілдерімен дипломатиялық байланыстар белсенді түрде арта түсті. Батыс пен Иран тарапынан да бейресми кездесулер тіркелді. Ең басты оқиға — 18 маусымда Кабулда Норвегия дипломаттарының «Талибанның»* Сыртқы істер министрі Әмір Хан Муттакимен кездесуі болды.
Халилзад пен ішкі наразылықтар
Иран мен Ауғанстан төңірегіндегі бұл дипломатиялық процестер жергілікті медиада кеңінен талқыланып жатыр. Жуырда АҚШ-тың Ауғанстандағы бұрынғы арнайы өкілі Залмай Халилзадқа қарсы бірнеше ауған саясаткері бірлесіп мәлімдеме жасап, оны сотқа тартуға шақырды. Халилзад Дональд Трамптың алғашқы мерзімінде «Талибанмен» келісімнің негізгі сәулетшісі ретінде танылған еді. Қазір оның аймақ бойынша саяси және кеңесшілік қызметпен айналысуына тыйым салу талабы күшейіп отыр.
Барлау қызметтері арқылы «сигнал алмасу»
Бұқаралық ақпарат құралдарына жарияланған хабарламалар арқылы Иран мен Ауғанстанның барлау құрылымдары өзара «сигнал» алмасуда. Иранның Ислам революциясы сақшылар корпусы (КСИР) жақында «Моссадқа тыңшылық жасаған» ауған азаматтарын іздестіру басталғанын хабарлады.
Ал «Afghanistan International» деректеріне сүйенсек, «Талибанның»* Бас барлау басқармасы КСИР мүшелері мен басқа ирандықтарды елінен қашқан жағдайда паналату мәселесін қарастыруда. Сонымен қатар, олар Иран аумағында болуы мүмкін деп саналатын «Әл-Қаиданың» жетекшілері – Сейф әл-Адиль мен Абу Абдулрахманға да назар аударып отыр. АҚШ бұл тұлғалардың Иранда жасырынғанын бұған дейін де бірнеше мәрте айтқан, ал Ресей бұл мәлімдемелерді «дәйексіз» деп есептеп, Вашингтонды Тегеранды қаралау әрекетіне барған деп айыптаған.
Ресей алаңдаулы, бірақ қарым-қатынас артып келеді
Бірнеше күн бұрын ҰҚШҰ аясында Ресей Қауіпсіздік кеңесі хатшысының орынбасары Алексей Шевцов Ауғанстандағы «Вилаят Хорасан» атты ИМ* бөлімшесінің әрекеттеріне алаңдаушылық білдірді.
Сонымен қатар, Ресей «Ауғанстан Ислам әмірлігі» (елдің «Талибан»* билігі тұсындағы ресми атауы) басшылығына елшілік деңгейін көтеретінін хабарлады. Ауғанстанның Ресейдегі жаңа елшісі жақын арада Мәскеуге келеді деп күтілуде.
Алайда Ресейдегі Ауғанстан бойынша сарапшылар ортасында биліктің «Талибанды»* террористік ұйымдар тізімінен шығару идеясын қолдамайтын «жасырын қарсы» топтың бары анықталды.
Ресми тану мәселесі қайта көтерілді
Ресей Сыртқы істер министрлігі де осы аптада Ауғанстан билігін ресми тану мәселесін қайта қозғады.
«Біз бұл шешімді Ресей басшылығының өз уақытында қабылдайтынына сенеміз», — делінген ведомство хабарламасында.
Тар шеңбермен шектелмейтін күрделі жағдай
Ауғанстан төңірегіндегі жағдай мұнымен ғана шектелмейді. Аймақтық сарапшылардың пікірінше, қазіргі дипломатиялық белсенділіктің артында АҚШ ішіндегі Иранға тікелей соққы беруге қарсы пікірлерді желеу етіп, Ауғанстандағы жағдай мен әлемдік есірткі нарығындағы тепе-теңдікті өзгертуге талпыныс жатыр.
Ескерту:
*«Талибан» қозғалысы БҰҰ тарапынан санкцияға ілінген. Ресей Жоғарғы сотының шешімімен бұл қозғалысқа қатысты тыйым уақытша тоқтатылған. Иран «Талибанмен» дипломатиялық байланыста болғанымен, оның билігін мойындамайды. «Әл-Қаида» және ИГИЛ ұйымдары Қазақстан, Ресей, Қырғызстан, Тәжікстан және Өзбекстанда ресми түрде тыйым салынған.