Баяжума Асылбек. АҚШ-тың Украинаға ресейлік ПВО-ны айналып өтуге рұқсат беруі: жаңа кезеңнің бастамасы ма?

Munarmedia.kz | 05.10.2025 | Астана-2024 жылдың соңынан бастап әлемдік геосаяси сахнада ерекше дүрбелең тудыратын маңызды шешімдердің бірі – АҚШ-тың Украинаға Ресейдің әуе шабуылынан қорғаныс жүйесін (ПВО) айналып өтуге көмектесетін нақты барлау деректерін беруіне рұқсат етуі болды. Бұл қадам – Батыс пен Мәскеу арасындағы бұрынғы «үнсіз шекараларды» бұзып, соғыс жүргізу тәсілдерін түбегейлі өзгертіп отыр. Бұл – тек әскери стратегия ғана емес, сонымен қатар халықаралық құқық, моральдық принциптер және болашақ қауіпсіздік жүйесінің жаңа парадигмасы. Financial Times пен The Wall Street Journal басылымдары хабарлағандай, АҚШ Украинаға Ресейдің әуе қорғаныс жүйелері туралы толық мәліметтерді беріп, соның негізінде украин дрондары мен зымырандары ПВО-ны айналып өтіп, дәл соққылар жасай алатын жағдай туды. Бұл – қарапайым техникалық қолдау емес, Вашингтонның Мәскеуге ашық қарсыласуға бел будығының нақты саяси белгісі. Бұған дейін АҚШ Украинаға берген қаруларды Ресейдің ішкі аумағында қолдануға шектеу қойған. Бұл шекараны Украина аумағымен шектеп, НАТО мен Ресей арасындағы тікелей қақтығысты болдырмауға бағытталған еді. Бірақ уақыт өте келе, Ресей әскери нысандарын шекарадан алыстатып, қауіпсіз аймаққа жинақтап, Украинаға шабуыл жасауды күрделендірді. Сондықтан Украина дрондар мен қашықтан басқарылатын құралдарға көбірек сүйенуге мәжбүр болды. Вашингтонның бұл рұқсаты – «ескі соғыс ережелерінің» құлауын білдіреді. Бұрын бір мемлекет басқа елдің аумағында қару қолдану үшін делдалдар арқылы әрекет етуі керек еді. Енді бұл шекаралар бұзылды: * Украинаның ресейлік ПВО-ны айналып өтуіне заңдық негіз берілді; * Ресей аумағындағы маңызды нысандарды дәл нысанаға алу мүмкіндігі ашылды; * НАТО-ның «тікелей қатыспау» принципіне күмән туды. Бұл АҚШ-тың соғыс жүргізу логикасында жаңа дәуір басталғанын көрсетеді. Украина үшін бұл шешім – стратегиялық маңызды жеңіс. Себебі ол: * Ресейдің терең тылындағы аэродромдар мен қоймаларды жойып, логистикалық қысымды күшейте алады; * Әуе шабуылдарын азайтып, азаматтық инфрақұрылымды қорғауға мүмкіндік береді; * Ресейдің өз шекарасы «қауіпсіз» деген ұғымын бұзады. Алайда мұның екінші жағы да бар. Ресей бұл шешімді агрессия деп қабылдап, жауап соққысына баруы ықтимал. Кремльдің әскери доктринасы бойынша, батыстық қарудың Ресей аумағында қолданылуы кең көлемдегі жауап шараларын туындатуы мүмкін, яғни соғыс Украинадан тыс аймаққа кеңеюі мүмкін. Мәскеу бұл шешімді қатты сынап, АҚШ-ты «соғысқа тікелей араласу» деп айыптады. Кейбір ресейлік шенеуніктер өз кезегінде Еуропадағы нысандарға қарсы жауап шараларын әзірлеп жатқанын ашық айтты. Тағы бір маңызды тұс – бұл шешім Ресейдің ішкі аудиториясына арналған пропаганда құралы ретінде пайдаланылады. Кремль оны батыстың Ресейді бөлшектеуге бағытталған саясаты ретінде көрсетіп, өз әрекеттерін «қорғаныс» деп түсіндіруде. Украина өз аумағын қорғауға және агрессор елдің логистикалық инфрақұрылымын бұзуға толық құқылы. Бірақ халықаралық құқық АҚШ сияқты үшінші елдің барлау және технологиялық көмегі арқылы шабуыл жасауға қатысты нақты норма белгілеген жоқ. БҰҰ Жарғысының 51-бабы – «өзін-өзі қорғау құқығы» – бұл жағдайда да Украинаға қолданылады, бірақ оның түсіндірілімі үлкен державалардың мүдделеріне байланысты әртүрлі болуы мүмкін. Украина техникалық жағынан үлкен артықшылыққа ие болды, ПВО-ны айналып өтіп, маңызды нысандарды жою мүмкіндігі артты. АҚШ геосаяси ықпалын күшейтіп, Украинадағы одақтастығын нығайтты. Бұл шешім Таяу Шығыс пен Қытайға да месседж болып отыр: Вашингтон әлі әлемдік ойыншы. Ресей әскери және саяси қысымға ұшырады, бірақ бұл жағдайды өз мүддесіне пайдаланып, пропагандаға айналдыруда. Қазақстан – екі алып держава ортасында тұрған ел ретінде мұндай геосаяси өзгерістерге аса мұқият қарап, сақтық танытуы керек. АҚШ пен Ресей арасындағы шиеленіс Орталық Азиядағы тұрақтылыққа да әсер етуі ықтимал. Бір жағынан, халықаралық құқық пен егемендік қағидаларын қолдау – сыртқы саясатымыздың негізі. Екінші жағынан, бейбітшілік пен бейтараптық Қазақстанның басты құндылықтары болып қала береді. Мұндай рұқсатпен шектеліп қалмайтын секілді. Сарапшылардың болжамы: 1. Батыс Украинаға шабуылдаушы қаруларды – ұзақ қашықтықтағы зымырандарды да жеткізуді ұлғайтады; 2. Жасанды интеллект пен дрон технологияларын одан әрі кеңінен қолданады; 3. Ресей жауап ретінде жаңа аймақтарға соққы беруі мүмкін. АҚШ-тың Ресей ПВО-ны айналып өтуге мүмкіндік беруі – тарихи шешім. Бұл Батыстың Украинаға қаржылай, саяси ғана емес, әскери тұрғыдан да қолдау көрсететінін дәлелдеді. Бірақ бұл бейбітшілікке жету жолы ма, әлде соғысты шиеленістіретін қадам ба – уақыт көрсете жатар.

Бір анығы – геосаяси ойын өзгеше ережемен ойналып жатыр. Әлем ескі қағидалардан арылып, жаңа қауіпсіздік архитектурасын қалыптастыру жолында. Бұл жол күрделі, кейде қауіпті. Бірақ соғысты тоқтату үшін батыл шешімдер қажет.