Ұлы ханның ордасы бой көтерді
Бүгін, XVII ғасырдың “Элдэв эрдэнэт” ағаш жылан жылының Шаған мейрамында, Моңғолия Президенті Ухнаагийн Хүрэлсүхтің бастамасымен Ұлан-Батырдағы “Шыңғыс хан” ұлттық музейінде Ұлы ханның ордасы салтанатты түрде ашылды. Орда аумағына ханның алтын мүсіні, Ұлы Ақ Ту және мемлекеттік мөр орнатылды.
Ұлы ханның ордасы
Ұлы ханның ордасы – мемлекеттілік дәстүрінің, тарихи мұраның және символикалық мәннің көрінісі ретінде тұрғызылды. Оның архитектурасы тарихи деректер мен археологиялық олжаларға сүйене отырып жасалған.
Орданың бейнесі дәстүрлі моңғол киіз үйінің пішінін сақтай отырып, оның төбесіне алтын сұңқар қонғандай көріністе салынды. Бұл символизм ежелгі аңыздармен астасып жатыр. “Алтан Товч” жылнамасында “Онон өзенінің жағасында тоғыз аяқты ақ туын тігіп, хандық ордасын құрды. Шыңғыс хан атауы да сол жерде берілді. Қараторғай үйдің шаңырағына қонып, ‘Шыңғыс, Шыңғыс’ деп сайрағаннан кейін, оны Шыңғыс хан деп атады” деп жазылған.
Мүсіндік композиция Шыңғыс ханның Ұлы Моңғол мемлекетін құрып, ордасының төрінде отырған бейнесін көрсетеді. Оның оң жағында моңғол халқының қасиетті рәміздерінің бірі – елдің тұрақтылығы мен тыныштығын бейнелейтін Ұлы Ақ Ту орналастырылған.
Шыңғыс ханның алтын мүсіні
Шыңғыс ханның алтын мүсінін жасау – оның тарихи мұрасын ұлықтау мен мемлекеттілік дәстүрін нығайтудың маңызды қадамы. Бұл мүсін Ұлы ханның мемлекеттік мөрді қолына алып, жаңа мемлекетті жариялаған сәтін бейнелейді.
Тарихи жазбаларда: “Шыңғыс хан жаңа жасалған мөрді жиналғандарға көрсетіп, мөрге басылған жарлықты оқытты, сосын қасиетті мөрді хана ұсынды” деген дерек кездеседі. Осы оқиғаны негізге ала отырып, мүсіндік композиция жасалды.
Алтын мүсін дәстүрлі моңғол көркемөнеріндегі симметрия мен нақыштық әдістерге сай жасалған. Ол бірнеше элементтен тұрады: ханның мәрмәр тас тұғыры, мемлекеттік алтын мөр, Шыңғыс ханның тағы және сәндік бедерлер.
Ұлы ханның тағы мен мемлекеттік мөрі
Шыңғыс ханның мөрі – Моңғол империясының билік белгісі. Онда: “Мәңгілік көктің күшімен, Ұлы Моңғол мемлекетінің хан жарлығы әлемнің түкпір-түкпіріне таралсын, оған бағынсын, құрметтесін” деген жазу ойылған. Мөрдің сабы арыстан бейнесінде жасалған, бұл оның айбындылығын білдіреді.
Тағының ортасында Шыңғыс ханның таңбасы, толқынды бейнелер, күн мен айдың символдары және жалындаған от бейнесі бар. Бұл – Ұлы ханның мәңгілік мұрасының жалғасуын, оның билігінен тараған күштің шексіздігін білдіреді.
7 метрлік алып мүсінді белгілі мүсінші, мемлекеттік сыйлықтың иегері Л. Болд жасап шығарды. Оның негізінде Шыңғыс ханның тарихи бейнесі жатыр. Мүсіндегі киімдер мен қару-жарақтар археологиялық деректерге сүйене отырып қалпына келтірілді.
Ханның бас киімі, қысқа жеңді сырт киімі, бұлт оюлы ішкі шапаны, өсімдік өрнегімен безендірілген алтын белдігі, қынабы өрнектелген қанжары және қарапайым былғары етігі – барлығы тарихи негізде қалпына келтірілген.
Шыңғыс ханның тағы Бұрхан Халдун тауының бейнесіндегі өрнектермен, мәңгілік аспанды бейнелейтін бұлт оюлармен және жұлдыздар мен құстар пішініндегі бедерлермен сәнделген.
Бұл алтын мүсін Италияның Флоренция қаласындағы “Art’u di Gaetano Salmista” қола құю зауытында жасалды. Мүсіннің авторлық құқығы Моңғолия Ұлттық банкіне тиесілі.