Бала кезінен қиындықтар мен жоқшылықты көп көрген екі елдің баласы АҚШ пен
Еуропа тарапынан еліне жасалған әділетсіздікті жоәып, өз елдерін әлемнің
жетекші еліне айналдыруды көздейтін тәрізді. Қытай және Ресей басшысы 40 рет
кездесті.
Тяньцзинде тұшпара әзірлеп, Владивостокта блины дайындаған еді. 2019 жылы
Си мырза Путинді «ең жақын досым» деп атады.
Путин 2024 жылы бесінші рет Президент болып сайланғанда өз ант беруі
рәсімінен кейін алғашқы шетелдік сапарын Қытайдан бастауы тегін емес еді. Бұған
дейін СИ үшінші мәрте сайланғанда алғашқы ресми сапарын Ресейден бастағаны
белгілі. Жалпы екі елдің қарым-қатынас тарихына үңілсек, Ресей
1800 жылдан бастап Еуропа державаларының қатарында болды.
Ресей билігі Цин династиясына қытайдан 1 миллион квадрат шақырым жерін
Франция, Германия мен Ұлыбритания сиятын аумақты беруге мәжбүрлеген болатын.
Екі елдің қатынасы 1949 жылы Қытай коммунистік партиясының басшылығына Маэ
Цзэдун келгелі жылына бастады.
Иосиф Сталинмен тіл табыса отырып, 1953 жылы ол өлгеннен кейін КСРО да
жүргізілген десталинизация саясатына
қарсы шығып, 1961 жылдан бастап байланысын үзді.
Тіпті 1969 жылдары шекара аймақтарында шағын қақтығыстар орын алып, 1972
жылы Қытай билігі АҚШ-қа қарай бұрылды. Тек 1980 жылдары Михаил Горбачев
билікке келген сәттен бастап, екі елдің саяси қатынасы жақсара бастады.
2014 жылы Ресей Қытайға өзінің ең үздік әскери қаруларын сатты. Сонымен
қатар Қытай Ресей мұнайын, газын және көмірін сатып алатыннегізгі елге айналды.
Осыған байланысты, Ресей Еуропаға экспорттау көлемін де азайтып жіберді.Қырымды
заңсыз басып алғаннан кейін Ресей Қытаймен «Сібір күші» аталатын келісімге қол
қойып, 400 миллиард доллар көлемінде қаражатқа газ жеткізу және газ трубаларын
салуға уағдаласты.
Украинаға басып кітген сәттен бастап батыс елдері Ресейге санкция салған
соң Пекин Ресейдің негізгі энерго өнімін тұтынаушы әрі сатып алушы мемлекетке
айналды.
Еуропа тарапынан Қытайға Ресей тауарларын артық көлемде сатып алмауын және оның
Украинадағы соғысқа қажетті заттар жеткізбеуін талап етуіне қарамастан екі ел
арасындағы сауда келісімдері әлі жалғасуда.
БҰҰ қауіпсіздік кеңесінде қаралған сұрақтар Қытай мен Ресей вето қойып,
қарсы шығып келе жатқаны белгілі.
Қытай Ресейдің Украинаға басып кіруіне қатысты ешқандай пікір білдірместен
Ресей мұнайын сатып алуды тоқтатқан жоқ.
Бірқатар мемлекеттер жанама түрде Москваның соғысты жалғастыруын
қаржыландырып отырса Си соғыстың жалғасқанын қаламайтынын ғана айтқан еді.
Дегенмен, Еуропа Қытайдың Мәскеуге соғыс қаруларын әзірлеуге қатысты
компоненттерді беріп отыр деп айыптауда. Тіпті 2024 жылғы саммитте НАТО
мүшелері Қытайды Ресейдің Украинаға соғысын қолдап отыр деді.
Алайда, Қытай Мәскеуге ешқандай қолдау көрсетіп отырмағандығын және сауда
саттық жүргізу барысында әскери және азаматтық мақсаттағы тауарларды қатаң
қадағалап отырғанын айтып ақталды.
Қытай мен Ресей арасындағы қатынастың тым жақсаруы АҚШ саясаткерлерін қатты
алаңдатып отыр. АҚШ болашақта Қытаймен екі бағытта соғысып қалуы да ғажап емес
деген болжам жасап отыр.
Қытай АҚШ-тың Ресей мен Украина
арасындағы соғысқа назарын аударғанын пайдаланып, Тайваньға шабуыл бастап кетуі
мүмкін деп қауіптенеді.
Таяу шығыста орын алып жатқан Израиль мен Хамас арасындағы әскери
қақтығысқа да араласып отырған АҚШ ресурстары бәріне жете бермесі анық. Жапония
Қытай мен Ресей арасындағы біріккен әскери жаттығуларының жиі өтуіне
алаңдаушылық білдіруде.
Сарапшылардың пікіріне сүйенсек, екі автократиялық мемлекеттің өзара жақс қарым-қатынас
орнатуы авторкратиялық режимдегі мемлекеттерге қолайлылық туғызумен қатар,
демократиялық құндылықтардың жойылуына, адам құқықтарының шектелуіне және
халықтаралық тәртіппен бекітілген ережелердің бұзулыуына, демократиялық
принциптерге деген осы елдердің мекендейтін миллиондаған адамның сеніміне
селкеу түсіреді деп есептейді. Си мен Путиннің айтуынша, бұл тек ғана АҚШ үшін
пайдалы деп отыр. Жақын арада АҚШ-та болатын сайлауда Ресеймен қарым-қатынасты
жақсартуды көздеген Дональд Трамп жеңіске жетіп кетсе демократиялық
институттарға деген әлем халықтарының сенімін түбегейлі селеку түсері сөзсіз.
Қытай басшысын жоғары деңгейде қарсы алған Қазақстан билігінің де жуық
арада автократиялық режимнен бас тартып, демократиялық принцитерге сүйенбейтіні
белгілі.
Оның үстіне Қытай инвесторларының
көптеп келуіне жол ашқан Қазақстан тарапы, Ресеймен қарым-қатынасы ашық та
жанама түрде де жүргізіп келе жатқаны белгілі.
Бұл әрекеттер қазақстанның әлі ондаған жылдар бойы Қытай мен Ресейдің
қамқорлығына ие бола отырып, демократиялық принциптерге көшу мәселесін шегереді
деп тұжырым жасауға болады.
Асылбек Байжұмаұлы
саясаттанушы